Náttúrufræðingurinn - 1962, Side 29

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
19
Helgi Hallgrimsson:
íslenzkir pípusveppir
K ú a 111 b b i er gamalt íslenzkt sveppnafn. Einna elztar lieim-
ildir um nafnið er að finna í riti Gísla Oddssonar biskups, De
mirabilibus Islandiae (um 1720). Þar er kúalubbinn talinn til
„ætilegra róta“. I Grasnytjum (1783) getur Björn Halldórsson um
kúalubba, kallar hann Boletus bovinus og lýsir honum svo: „pileo
haemisphaerico, brunneo" (liattur hállkúlulaga, brúnn).
Hin stutta lýsing Bjarnar bendir ótvírætt til, að hann eigi hér
við algengasta sveppinn af ætt pípusveppanna, sem sé Boletus sca-
ber, og í þeirri merkingu notar Stefán skólameistari nafnið í Plönt-
unum (1913), liann segir: „Kúalubbi heitir stór, móleitur pípu-
sveppur, algengur hér á landi í skóglendi.“
Kúalubbinn er einn algengasti sveppur hér á landi og hittist
alls staðar þar, sem er kjarr eða skóglendi. Hann virðist vera al-
gerlega bundinn við birkið og fylgja því.
Þetta er nokkuð algengt fyrirbrigði meðal sveppanna, að vissar
tegundir þeirra séu tengdar vissurn trjátegundum. Ef athugaðar
eru rætur þessara trjáa sést að rótarbroddarnir, einkuin þeir vngstu,
eru hvítloðnir af sveppþráðum (mýzeli) og oft aflagaðir á ýmsan
liátt. Sveppurinn spinnur sig utanum ræturnar og inn í þær, milli
frumanna. Er hér um að ræða eina tegund samlífis (sýmbíósu) og
nefnist fyrirbrigðið svepprót eða mýkorhiza.
Einstöku jurtir, sem hafa slíka svepprót, eru hættar að afla sér
fæðu á eigin spýtur, en láta sveppinn sjá fyrir sér, svo er t. d.
nm eina íslenzka jurt, kræklurótina (Corallorhiza trifida).
Hjá trjánum er ekki um svo náið samband að ræða. Þó kem-
ur það oft í ljós, að ýmis tré ná ekki fullum þroska nerna með
aðstoð sveppa. Svo er og líklega um íslenzka birkið.
Margir fleiri sveppir en kúalubbinn eru tengdir birkinu.
Spretta þessir sveppir jafnan upp, ásamt kúalubbanum, þar sem
birki hefur verið gróðursett í nýtt land. Má t. d. nefna loðmylk-