Náttúrufræðingurinn - 1963, Qupperneq 7

Náttúrufr. - 33. árgangur - 1. hefti - 1.-48. siða - Reykjavik, april 1963
Slurla Friðriksson:
Þættir úr gróðursögu hálendisins sunnan jökla
Gróður í lok isaldar.
Þegar ísaldarhjarnið tók að leysa af landinu og auð svæði gægð-
ust fram, leið ekki á löngu, þar til ýmsar jurtir bárust að leirum,
jökulurðum og klettum hins nakta lands og náðu að skjóta þar
rótum og breiðast út. Þá var hér ekki um samkeppni gróðurs að
ræða, svo að landið var fremur auðunnið. Sennilega hafa lágplönt-
ur orðið fyrstar til þess að nema landið og búa í haginn fyrir æðri
jurtir, á sama hátt og mosar og skófir eru enn í dag fyrstar til þess
að leggja undir sig ný hraun eða aura. Þannig byggja þörungar
upp jarðveg á sjávarkömbum, leirum og ár- eða tjarnarbökkum
og þannig eru elftingar fyrstu landnemar á sand- og malarjörð.
í kjölfar lágplantna komu grös, blómplöntur og runnar. Landið
reis, en sjávarborð hækkaði enn meira, og fyrir 10 til 12 þúsund
árum voru sjávarmörk þar, sem nú er um 40—120 metra hæðar-
lína hér á landi. Á Suðurlandi var þá stór fjörður, þar sem Suður-
landsundirlendið er nú.
Jökla mun hafa leyzt fyrr af Kjalarsvæðinu en af suðurhluta
landsins (Kjartansson 1943, 1958). Hæð Kjalar yfir sjó hefur þá
verið minni en nú, bæði vegna þess að land var þá ekki fullrisið
og auk þess stóð sjór hærra en nú. Þessi afstaða hlýtur því að hafa
auðveldað jurtum að nema þetta svæði, en til austurs voru meiri
erfiðleikar á.
Sjór lá þá upp að fjallahlíðum Suðurlandsundirlendisins, og
þangað hljóta að hafa borizt margar þær jurtir, sem finnast nú
undir hinum fornu sjávarhömrum, og eru það þá helzt kletta-
jurtir og hlíðajurtir.
Á jökulmelum Kjalarsvæðisins námu sandjurtir land. Má t. d.
hugsa sér, að melgrasið hafi flutzt eftir sendinni jökulurðinni inn