Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 18

Náttúrufræðingurinn
sem kljúfa kjarna frumefna.
Nifteind sem lendir á kjarna niturs
(N) umbreytir því í 14C þegar nitur-
frumeindin tapar róteind en tekur
upp nifteindina. Geislakolssamsæt-
urnar dreifast tiltölulega jafnt um
andrúmsloftið fyrir atbeina veðurs
og vinda. Plöntur taka upp geislakol
í samræmi við hlutfall þess af
kolefni í andrúmsloftinu og úr
plöntum dreifast frumeindirnar í
sömu hlutföllum í plöntuætur og
svo upp eftir fæðukeðjunni. Við
dauða er því hlutfall 14C í vefjum líf-
vera nokkurn veginn hið sama og í
umhverfi þeirra en eftir dauða lækk-
ar þetta hlutfall jafnt og þétt eftir því
sem 14C umbreytist eða klofnar á ný
í nitur. Helmingunartími samsæt-
unnar er 5730 ár. Með því að mæla
hlutfall geislakols af heildarkolefni
lífverunnar má reikna út tímann
sem liðinn er síðan hún dó. Vegna
þess að hlutfall geislakols í and-
rúmsloftinu hefur verið breytilegt á
undanförnum árþúsundum þarf að
leiðrétta niðurstöðurnar, stilla
„kolefnisklukkuna", með tilliti til
þess. Geislakolsmælingar miðast
auk þess við að kolefnið í lífverunni
sé upprunnið úr andrúmslofti en sé
það af hreinum hafrænum uppruna
er aldur ofmetinn um nokkur
hundruð ár á okkar hafsvæði sam-
kvæmt mælingunni, vegna þess að
kolefni í hafinu varð upprunalega
fyrir geimgeislun í andrúmsloftinu,
áður en það barst í sjóinn þar sem
geimgeislun er óveruleg. Þess vegna
er sýndaraldur sjávar meiri en raun-
verulegur aldur og fyrir þessu þarf
að leiðrétta. Gjarnan hefur verið
miðað við að aldur lífvera í hafinu
við ísland sé ofmetinn um nálega
400 ár með geislakolsmælingu en
það virðist þó geta verið breytilegt
eftir tímabilum, líklega vegna
breytileika í styrk Austur-Græn-
landsstraumsins.10,1112
Niðurstöður
ALDURSGREININGANNA
Niðurstöðurnar sýndu að hauskúp-
urnar sex voru úr dýrum sem lifðu
fyrir um það bil 3300-3600 geisla-
kolsárum (1. tafla). Eftir stillingu
kolefnisklukkunnar bætast 250-400
ár við aldurinn. Á hinn bóginn er þá
enn eftir að leiðrétta fyrir kolefni af
hafrænum uppruna. Mæling á hlut-
föllum stöðugra kolefnissamsætna
(ð13C%oPDB) bendir til að hlutur
hafræns uppruna sé töluverður í
þessum dýrum og kemur það ekki á
óvart miðað við það sem vitað er
um mikilvægi sjófugla í fæðu refa
nærri sjó nú á dögum.13 Því þarf að
leiðrétta aftur í hina áttina um
100-300 ár. Niðurstaðan verður því
sú að aldur í geislakolsárum er
sennilega nálægt réttum aldri. Þetta
er hins vegar nálega 2300 árum
áður en norrænir menn námu land-
I. tafla. Aldur hauskúpanna úr Hvalsárhöfða samkvæmt geislakolsmælingu. Öryggismörk aldurs miðast
við reiknaðan aldur eftir stillingu „kolefnisklukkunnar". Þá er eftir að leiðrétta fýrir hlutfalli kolefnis af haf-
rænum uppruna svo að réttur aldur er sennilega í námunda við l4C-aldur. - Age of the skulls from Hvalsár-
höfdi according to radio carbon dating. The confidence limits of age are shown after calibration to give
calendar dates. Corrections to account for marine reservoir effects have not been performed but these will
probably push the dates back towards the uncalibrated radio<arbon dates.
Númer sýnis Rannsóknarstofu- númer 813C%oPDB* 14C-aldur(f. 1950)1 árum ± staðalfrávik Öryggismörk aldurs (% l(kur)"
Sample number Accession number UC Age in years ± s.d. Confidence limits ofage (% prob.)
Nl6804 Ua-34663 -13,3 3615±35 2040-1890 f.Kr. (93,4%)
Nl6787 Ua-33914 -12,7 3485±30 1890-1730 f.Kr. (93,8%)
Nf 6789 Ua-33916 -19,5 3390±40 1780-1600 f.Kr. (89,2%)
Nl6788 Ua-33915 -16,6 3350±30 1700-1530 f.Kr. (89,5%)
Nl 6791 Ua-34661 -19,7 3330±35 1690-1510 f.Kr. (94,3%)
Nl 6803 Ua-34662 -17,5 3270±30 1630-1490 f.Kr. (91,3%)
* Mælikvarði á hlutfall kolefnis af hafrænum uppruna. Þannig er hafrænn uppruni mestur í Nl 6787 en minnstur í NÍ 6791 en
aldur er hlutfallslega ofmetinn ef hafrænn uppruni er mikill og getur skakkað nokkrum árhundruðum.
** Eftir stillingu „kolefnisklukkunnar".
ið og þar með er í fyrsta sinn fengin
staðfesting á því að þjóðsagan um
uppruna tófunnar á Islandi eigi
ekki við rök að styðjast. Jafnframt
eru hauskúpurnar tæplega þúsund
árum eldri en beinaleifar þær sem
Guðmundur G. Bárðarson fann fyr-
ir einni öld, hafi þær verið jafngaml-
ar skeljalaginu sem þær fundust í.
HVAÐAN BARST TÓFAN
TIL ÍSLANDS?
Með hliðsjón af ofangreindu er eðli-
legt að velta fyrir sér hvaðan tófan
hafi borist til íslands í upphafi. í
ljósi þess hve stutt er milli íslands
og Grænlands, þar sem sömu teg-
und er að finna, virðist í fljótu
bragði liggja beint við að telja hana
þaðan komna.1 Það þarf þó ekki að
vera svo. Þegar síðasta jökulskeið
náði hámarki, fyrir u.þ.b. 20 þús-
und árum, var útbreiðsla melrakk-
ans samfelld allt frá Alaska um
Síberíu og Mið-Evrópu til sunnan-
verðra Bretlandseyja, sem þá voru
áfastar við meginland Vestur-
Evrópu vegna lágrar sjávarstöðu
sem stafaði af því hve mikið vatn
var bundið í jöklum.14 Landspendýr
gátu lifað norðan núverandi megin-
lands í austanverðri Síberíu og í
Vestur-Evrópu gengu dýr þurrum
fótum milli Irlands, Englands og
meginlands álfunnar. Á þeim tíma
hafa engir refir getað lifað á stórum
hlutum núverandi útbreiðslusvæð-
is tegundarinnar, þ.e. Kanada,
Grænlandi, íslandi, Skandinavíu,
Finnlandi eða vestast í Norður-
Rússlandi, vegna mikilla jökla á
þessum svæðum (9. mynd). Syðst
hafa beinaleifar tófu fundist á Norð-
ur-Italíu og á Krímskaga en vestast
á írlandi.7,15,16
Hafís þakti hafsvæðið milli Græn-
lands og Bretlandseyja stóran hluta
ársins. Þar voru hvítabirnir (Ursus
maritimus) örugglega á ferli en elstu
þekktu steingervingar tegundarinn-
ar eru frá Englandi.17 Greið leið
hefur verið fyrir hvítabirni um haf-
ísinn þar sem þeir veiddu sér seli til
matar og líklegt er að oft hafi tófur
18