Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 58

Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 58
Náttúrufræðingurinn 16. mynd. í stað þess að draga fiðraða fætnr á eftir sér á flugi virðist smávígur, Microraptor, hafa haldið þeim undir fremri vængjunum, og líktist um það gömlum flug- vélum, tvíþekjum.21 renna stoðum undir þá hugmynd að risaeðlurnar hefðu verið jafnheit- ar („með heitt blóð") eins og fuglar og spendýr en ekki misheitar eins og núlifandi skriðdýr.19 Raunar eru ekki allir sáttir við að risaeðlurnar hafi jafnað líkamshit- ann á sama hátt og fuglar og spen- dýr nútímans. Þessi spurning, hvort þessi dýr hafi verið misheit eða jafn- heit, er vegin í tveimur stuttum pistlum í Natural History, tímariti Bandaríska náttúrufræðisafnsins í New York, í maí 2005. í annarri greininni22 benda tveir bandarískir dýrafræðingar, J. A. Ruben og W. J. Hillenius, meðal annars á það að öll jafnheit landdýr nú á tímum, jafnt spendýr og fugl- ar, anda að sér og frá gegnum hol- rúm í höfðinu, nefskeljarnar, sem draga úr tapi á raka og varma til umhverfisins. Engin merki sjáist um slíkar myndanir í steingerðum höfuðbeinum nokkurrar risaeðlu; í þeim hafi öndunarrásirnar í höfð- inu verið þröngar. Þeir telja sig geta ráðið af steingervingum að flókin öndunarhol, sem einkenna fugla nútímans, hafi fyrst komið fram í fuglum seint á krítartímabili, er bendi til þess að jafnheitt blóð sé fremur seint til komið í þróun fugla. Og Ruben og Hillenius halda áfram: Hraði efnaskiptanna í risaeðlunum segir sennilega minna um lífsmáta þeirra en margir vilja vera láta. Til dæmis væri al- rangt að álykta út frá fremur hægum efna- skiptum að þessi dýr hafi verið silalegir grasbítir ellegar rándýr sem hremmdu bráð sína úr fyrirsát en höfðu þess á milli hægt um sig („sit-and-wait" predators). í mildu loftslagi miðlífsaldar má nær full- ljóst telja að flestar risaeðlur hafi haldið jöfnum líkamshita, hvort sem þær höfðu sérstakt hitastillikerfi eða ekki. Og jafnvel meðal misheitra dýra nútímans þekkjast ýmsar eðlur í hitabeltisumhverfi, svo sem kómódófrýnan, sem staðfesta að misheit dýr eru ekki öU silakeppir. Risaeðlur með líkamlega hæfni (physiological capacities) og veiðivenjur kómódófrýnu gætu sem hæg- ast hafa helgað sér stór óðul, elt uppi og veitt stóra bráð eða varist af hörku ef að þeim hefði verið þjarmað. I hinum pistlinum andmælir landi þeirra, steingervingafræðing- urinn Mary Higby Schweitzer, þessu.23 Hún telur að risaeðlur hafi á löngum ferli þróað með sér hita- stillikerfi sem hafi veitt þeim yfir- burði gagnvart misheitum keppi- nautum; til dæmis hafi jafnheit dýr getað verið aðeins lengur á ferli yfir sólarhringinn og hreyft sig hraðar. Schweitzer telur flest benda til þess að risaeðlurnar hafi haft stjórn á líkamshita sínum. Mörg einkenni þeirra sjáist nú aðeins hjá jafnheitum dýrum: Einungis meðal þeirra þekkjast nú á tímum dýr sem ganga á tveimur fótum og geta ekki gengið með öðrum hætti; einungis jafnheit dýr ganga í uppréttri stöðu, með fæt- urna niður úr líkamanum, ólíkt eðlum sem ganga gleiðar með fót- leggina út á við; aðeins jafnheit dýr hafa á líkamanum varmaeinangr- andi lag utan á húðinni, hár eða fiður; og aðeins jafnheit dýr lifa í stórum flokkum eða hjörðum eða ferðast langar leiðir með árstíðum. Lokaorðin í grein Schweitzers eru: Oll þekkjast þessi einkenni hjá risaeðlum; sum hjá þeim öllum, svo sem lóðréttur limaburður, en önnur, til dæmis fjaðrir, einkenna aðeins sumar tegundir. Óvíst er að risaeðlur hafi haft jafnfullkomna stjóm á líkamshita sínum og fuglar eða fólk. En öll tiltæk vitneskja bendir hl þess að efnaskipti þeirra hafi verið miklum mun örari en í núlifandi krókódílum, eðlum, slöngum og skjaldbökum. 58
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.