Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2008, Page 58

Náttúrufræðingurinn - 2008, Page 58
Náttúrufræðingurinn 16. mynd. í stað þess að draga fiðraða fætnr á eftir sér á flugi virðist smávígur, Microraptor, hafa haldið þeim undir fremri vængjunum, og líktist um það gömlum flug- vélum, tvíþekjum.21 renna stoðum undir þá hugmynd að risaeðlurnar hefðu verið jafnheit- ar („með heitt blóð") eins og fuglar og spendýr en ekki misheitar eins og núlifandi skriðdýr.19 Raunar eru ekki allir sáttir við að risaeðlurnar hafi jafnað líkamshit- ann á sama hátt og fuglar og spen- dýr nútímans. Þessi spurning, hvort þessi dýr hafi verið misheit eða jafn- heit, er vegin í tveimur stuttum pistlum í Natural History, tímariti Bandaríska náttúrufræðisafnsins í New York, í maí 2005. í annarri greininni22 benda tveir bandarískir dýrafræðingar, J. A. Ruben og W. J. Hillenius, meðal annars á það að öll jafnheit landdýr nú á tímum, jafnt spendýr og fugl- ar, anda að sér og frá gegnum hol- rúm í höfðinu, nefskeljarnar, sem draga úr tapi á raka og varma til umhverfisins. Engin merki sjáist um slíkar myndanir í steingerðum höfuðbeinum nokkurrar risaeðlu; í þeim hafi öndunarrásirnar í höfð- inu verið þröngar. Þeir telja sig geta ráðið af steingervingum að flókin öndunarhol, sem einkenna fugla nútímans, hafi fyrst komið fram í fuglum seint á krítartímabili, er bendi til þess að jafnheitt blóð sé fremur seint til komið í þróun fugla. Og Ruben og Hillenius halda áfram: Hraði efnaskiptanna í risaeðlunum segir sennilega minna um lífsmáta þeirra en margir vilja vera láta. Til dæmis væri al- rangt að álykta út frá fremur hægum efna- skiptum að þessi dýr hafi verið silalegir grasbítir ellegar rándýr sem hremmdu bráð sína úr fyrirsát en höfðu þess á milli hægt um sig („sit-and-wait" predators). í mildu loftslagi miðlífsaldar má nær full- ljóst telja að flestar risaeðlur hafi haldið jöfnum líkamshita, hvort sem þær höfðu sérstakt hitastillikerfi eða ekki. Og jafnvel meðal misheitra dýra nútímans þekkjast ýmsar eðlur í hitabeltisumhverfi, svo sem kómódófrýnan, sem staðfesta að misheit dýr eru ekki öU silakeppir. Risaeðlur með líkamlega hæfni (physiological capacities) og veiðivenjur kómódófrýnu gætu sem hæg- ast hafa helgað sér stór óðul, elt uppi og veitt stóra bráð eða varist af hörku ef að þeim hefði verið þjarmað. I hinum pistlinum andmælir landi þeirra, steingervingafræðing- urinn Mary Higby Schweitzer, þessu.23 Hún telur að risaeðlur hafi á löngum ferli þróað með sér hita- stillikerfi sem hafi veitt þeim yfir- burði gagnvart misheitum keppi- nautum; til dæmis hafi jafnheit dýr getað verið aðeins lengur á ferli yfir sólarhringinn og hreyft sig hraðar. Schweitzer telur flest benda til þess að risaeðlurnar hafi haft stjórn á líkamshita sínum. Mörg einkenni þeirra sjáist nú aðeins hjá jafnheitum dýrum: Einungis meðal þeirra þekkjast nú á tímum dýr sem ganga á tveimur fótum og geta ekki gengið með öðrum hætti; einungis jafnheit dýr ganga í uppréttri stöðu, með fæt- urna niður úr líkamanum, ólíkt eðlum sem ganga gleiðar með fót- leggina út á við; aðeins jafnheit dýr hafa á líkamanum varmaeinangr- andi lag utan á húðinni, hár eða fiður; og aðeins jafnheit dýr lifa í stórum flokkum eða hjörðum eða ferðast langar leiðir með árstíðum. Lokaorðin í grein Schweitzers eru: Oll þekkjast þessi einkenni hjá risaeðlum; sum hjá þeim öllum, svo sem lóðréttur limaburður, en önnur, til dæmis fjaðrir, einkenna aðeins sumar tegundir. Óvíst er að risaeðlur hafi haft jafnfullkomna stjóm á líkamshita sínum og fuglar eða fólk. En öll tiltæk vitneskja bendir hl þess að efnaskipti þeirra hafi verið miklum mun örari en í núlifandi krókódílum, eðlum, slöngum og skjaldbökum. 58

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.