Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 19

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
f///J Útbreiðsla tófu
| Jöklar
9. mynd. Lega jökla á norðurhveli jarðar fyrir um það bil 20 þúsund árum.ul7W Rauðar
strikalínur sýna áætlaða útbreiðslu tófunnar frá Alaska í austri til írlands í vestri.’5'2930
Sjávarstaða var mun lægri á þesswn tíma vegna þess hve mikið vatn var bundið í jöklum
og því er útbreiðsla tófunnar sýnd ná langt norður fyrir núverandi landmassa Rússlands.
- The location of ice caps in the northern hemisphere around 20 thousand years ago. The
approximate distribution range of the Arcticfox during the last glacial maximum is shown
by the red lines between Alaska in the east and Ireland in the west. Sea level was much
lower at the time because ofthe vast amounts ofwater trapped in ice caps and consequently
the range ofthe Arcticfox is shown to have reachedfar north ofpresent day Russia.
fylgt þeim eftir og étið af leifum
sem þeir skildu eftir, en slíkt atferli
tófunnar er vel þekkt.1819 Ekki er
ólíklegt að stundum hafi birnir og
tófur, sem þeim fylgdu, lagt leið
sína til íslands þótt þar hafi verið
fátt ætilegt að hafa þar eð jökullinn
yfir íslandi náði 50-120 km út fyrir
núverandi strandlengju landsins
þegar mest var.20 Hins vegar er ekki
líklegt að tófur hafi komið til ís-
lands úr vestri á þessum tíma því
þær hefðu þurft að koma alla leið
frá Alaska um jökul og samfelldan
hafís þar sem sennilega hefur ekki
verið mikið um seli og þar af leið-
andi ekki heldur hvítabirni.
I lok síðasta jökulskeiðs hopaði
jökulröndin í Evrópu norður á bóg-
inn. Bretlandseyjar urðu íslausar,
minna varð um hafís austan og
sunnan Islands og annes landsins
urðu byggileg sjófuglum. Þetta gæti
hafa gerst fyrir 12-13 þúsund árum
samkvæmt niðurstöðum rannsókna
á hopi meginjökulsins á íslandi.21-22
Þeir melrakkar sem komu til lands-
ins á hafís gátu þá lifað á landsins
gæðum með ströndum fram. Eftir
því sem jökulmassinn á íslandi
minnkaði og landið klæddist gróðri
hefur fuglategundum fjölgað og
stofnar þeirra stækkað, refum til
hagsbóta.
Jökullinn sem huldi Nares-sund
milli Ellesmere-eyju og Nyboe-
lands á Norður-Grænlandi byrjaði
ekki að hopa fyrr en fyrir 11 þúsund
árum og a.m.k. sum líkön benda til
að fyrir 10 þúsund árum hafi legið
rúmlega 500 metra þykk íshella yfir
mestöllu Norður-Grænlandi þar
sem enginn jökull er nú.2324 Því hafa
landspendýr ekki komist auðveld-
lega þangað fyrr en síðar. Elstu
þekktu beinaleifar hreindýrs
(Rangifer tarandus) á Grænlandi eru
8000 ára gamlar, frá Bronlundfirði á
Peary-landi á Norður-Grænlandi.25
Austasti hluti Norður-Grænlands
varð íslaus um það leyti. Elstu ald-
ursgreind saursýni þaðan úr kraga-
læmingja, líklega Dicrostonyx groen-
landicus sem er eina læmingjateg-
undin á Grænlandi og aðalfæða tóf-
unnar á þessum slóðum nú, eru
6400 ára gamlar en elstu aldurs-
greindu beinaleifar sauðnauts (Ovi-
bos moschatus) frá þessum slóðum
eru aðeins um 4000 ára gamlar.26
Hafi tófur verið á þessum slóðum
áður en læmingjar komu þangað
hefur stofninn verið lítill og lifað
fyrst og fremst á hreindýrahræjum
og því sem finna mátti ætilegt í
fjöru.
I ljósi alls þessa verður að teljast
líklegra að íslenska tófan hafi upp-
haflega borist hingað frá Evrópu en
frá Grænlandi, þótt örugglega hafi
einstaka dýr slæðst hingað með haf-
ís frá Grænlandi síðan.
LOKAORÐ
Vegna þess hve aldur hauskúpanna
reyndist vera svipaður mætti við
fyrstu sýn ætla að dýrin sem fund-
ust hafi öll drepist samtímis, til
dæmis vegna þess að grjót hafi
hrunið fyrir hellisopið þar sem þau
báru beinin. Þetta er þó afar ólíklegt
í ljósi þess að sex af sjö hauskúpum
voru af fullvöxnum dýrum. Tófur
eru ekki mjög félagslyndar og jafn-
vel refapar hvílist sjaldan saman í
greni eða hellisskúta.
Leifar af fuglum og fiskum innan
um refabeinin benda til þess að
tófur hafi dregið fæðu með sér inn í
hellinn til að geta étið þar í næði,
enda hefur hann verið nálægt sjáv-
armáli og legið vel við.
19