Náttúrufræðingurinn - 2008, Page 75

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
brautum og ekki á sama brautarfleti og hinar reiki-
stjörnurnar. Sú krafa var því gerð að Eris og jafnvel
fleiri hnettir yrðu viðurkenndir sem fullgildar reiki-
stjörnur. Eftir miklar umræður og deilur í alþjóðasam-
tökum stjörnufræðinga varð niðurstaðan sú að hafna
þessum kröfum en fella Plútó þess í stað úr tölu reiki-
stjarna. Niðurstaðan er sem sé sú að leitin að tíundu
reikistjörnunni endaði með því að reikistjörnunum
fækkaði úr níu í átta!
Stjörnufræðingar hafa skilgreint nýjan flokk himin-
hnatta sem kallast dvergreikistjörnur. Til hans teljast
Plútó og Eris og auk þeirra Ceres, stærsti hnöttur smá-
stirnabeltisins milli Mars og Júpíters.
Gróðurfar
Gróður tók víða seint við sér og frjókornadreifing fór
hægt af stað vegna ríkjandi kulda í mars, apríl og
langt fram í maímánuð. Óvenjulegar aðstæður ríktu í
upphafi frjótímans í maí, þegar mikill fjöldi frókorna
barst til landsins með hlýjum loftmassa frá skógum á
meginlandi Evrópu. Dagana 9. og 10. maí mældust
því fleiri birkifrjó í Reykjavík en að öllu jöfnu mælast
á heilu sumri. Sumarið reyndist að lokum það frjórík-
asta í Reykjavík frá upphafi mælinga 1988 og munaði
þar mikið um birkifrjóin frá Evrópu. Blómgun grasa
var óvenju sein og ekki fór að bera á grasfrjóum í lofti
fyrr en í lok júlí og hámarki náðu þau í ágúst. Hlýindi
fram eftir hausti gerðu það hins vegar að verkum að
grasfrjó mældust í lofti langt fram í september.
Óvenjukalt vor norðan heiða hafði þau áhrif að birki
blómgaðist ekki fyrr en í lok maí og birkitíminn á
Akureyri stóð aðeins yfir í tvær vikur. Grasfrjó voru
einnig í lágmarki og þegar upp var staðið reyndist
frjómagn í andrúmsloft á Akureyri vel undir meðal-
lagi á árinu.
Astand sjávar
Hiti og selta í yfirborðslögum sjávar norðan og austan
við landið var almennt um meðallag en sunnan við
land hélst hvort tveggja áfram vel yfir meðallagi eins
og verið hefur undanfarin ár.
Sinubruni á Mýrum
Miklir þurrkar ríktu á Vesturlandi í lok marsmánaðar
og eftir langvarandi þurrka kviknuðu margir sinu-
brunar þann 30. mars víðsvegar á stóru svæði. Mestur
varð bruninn á Mýrum í Borgarfirði. Þar breiddist eld-
urinn hratt út í þykkum og þurrum sverðinum. Illa
gekk að ná tökum á aðstæðum og þegar yfir lauk, að-
faranótt 2. apríl, voru um 70 ferkílómetrar gróins
lands sviðin jörð og var bruninn sá allra mesti sem um
getur í rituðum heimildum hérlendis. Nokkur uggur
vaknaði um áhrifa brunans á lífríkið og þá sérstaklega
á gróðursamfélög, smádýralíf og afdrif fugla, enda eru
Mýrarnar eitt stærsta votlendi á íslandi og mikilvægt
Brnnninn og óbrunninn svörður á Mýrum í Borgarfirði. Ljósm.:
Hlynur Óskarsson.
varplendi margra fuglategunda. Náttúrufræðistofnun
var falið að fylgjast með gróðurframvindu og lífríki
svæðisins í kjölfar brunans. Fjalldrapi og bláberjalyng
fóru illa í brunanum en fyrstu niðurstöður vöktunar
dýralífsins bentu til að afleiðingar brunans væru ekki
eins miklar og óttast mátti í fyrstu. Smádýr sem söfn-
uðust í gildrur voru mun fleiri á brunnum svæðum en
óbrunnum og þar var fjölbreytileiki tegunda einnig
meiri. Er það talið skýrast af því að eftir brunann hafi
dýrin ferðast í sverðinum í stað þess að dreifast niður
í sinuna. Þéttleiki flestra fuglategunda var svipaður á
brunnu svæði og óbrunnu en hrossagaukur og þúfu-
tittlingur skáru sig úr og voru marktækt algengari á
brunnu landi en óbrunnu. Er það talið stafa af bættum
fæðuskilyrðum. Langtímaáhrif brunans á Mýrum eiga
enn eftir að koma í ljós og stefnt er að því að fylgjast
með framvindu lífríkisins á svæðinu næstu ár.
Steinsugur herja á sjóbirting
Mikið bar á því að sjóbirtingur úr ám í Vestur-Skafta-
fellssýslu bæri sár eftir bit sæsteinsugu (Petromyzon
marinus). Tilfellin voru aðallega bundin við vatna-
svæði Kúðafljóts en sáust þó víðar. Samkvæmt
upplýsingum frá Benóný Jónssyni, starfsmanni Veiði-
málastofnunar, báru allt að 80% fiska úr afla veiði-
manna slík sár. Við eftirgrennslan kom í ljós að sams-
konar sár hafa sést á sjóbirtingi á svæðinu allt frá
árinu 2004 en aldrei sem nú. Sæsteinsugan er frum-
stæður fiskur af flokki hringmunna. Hún hrygnir í
fersku vatni og uppvaxtarár fisksins eru í ferskvatni.
Fullorðnar steinsugur lifa hins vegar í sjó og lifa þær
sníkjulífi á stærri fiskum og hvölum. Megin-
útbreiðslusvæði steinsugunnar liggur allajafna nokk-
uð sunnan Islands og algengt er að hvalir sem hingað
koma sunnan úr höfum beri nýleg sár og jafnvel
75