Náttúrufræðingurinn - 1964, Qupperneq 45

NÁTT Ú RU FRÆÐIN G U RJ N N
91
sem oft eru samsett úr mörgum reikistjörnum með tunglum, líkt
og það sólkerfi, sem við teijum vort. Flestar þær stjörnur, sem við
sjáum á kvöldin, tilheyra okkar vetrarbraut, en hún er aðeins lítill
dropi í hafi hinnar miklu vetrarbrautar vetrarbrautanna, hinu ótak-
markaða stjörnuhafi hins óendanlega geints. Enginn veit, hvernig
vetrarbrautirnar urðu til og enn síður hvenær þetta varð, þótt
sumir telji það hafa orðið fyrir 20.000.000.000 árum; eilífð er engu
síðri ágizkun. En þróun vetrarbrautanna hófst, þegar hin fyrsta
frumeind varð til úr neindum og rafeindum ómælisgeimsins.
Allar stjörnur heimsins eru gerðar úr hinum 92 dauðu fruni-
efnunt, en þau eru sjaldan til í lueinu ástandi, heldur hafa þau
oftast runnið saman og myndað efnasambönd, og eins eru flestar
bergtegundir gerðar af kristöllum nokkurra efna og efnasambanda.
í loftinu, sem við öndum að okkur og frá, eru bæði hrein efni, eins
og súrelni og köfnunarefni, og efnasambönd, eins og kolsýra og
vatnsgufa, og algengasta efnasamband, sent er allsstaðar kringum
okkur í lofti jalnt sem á láði og í legí, er vatn.
Þróun efnisins var lengi vel bundin við lofttegundir og föst efni.
Sameining þeirra og sundrung gera Iiita sólarinnar, og jörðin okk-
ar varð ef til vill til við sameiningu heitra lofttegunda og fastra
elna, sem kólnuðu hægt og kristölluðust í hraun og kletta. Enginn
veit, livenær okkar sólkerfi varð til, og allar svokallaðar aldurs-
ákvarðanir jarðarinnar sjálfrar eru ágizkanir einberar, þótt við segj-
umst byggja þær á vísindalegum rannsóknum, af því að það eina,
sem við getum skoðað í slíkum tilgangi, eru bergtegundirnar, sem
á yfirborðinu eru. Þótt sennilegt sé talið sem stendur, að jörðin
sé 5—6000 milljón ára gömul, getur hún alveg eins verið miklu
eldri eða eittlivað yngri. Þróun efnanna liafði nær staðnað, þegar
jörðin varð til, og hún fór hægt, meðan jarðskorpan storknaði og
k(')lnaði. En strax og gufan gat orðið að vatni, hraðaði þróunin á
sér að nýju, af því að vatn hefur þann eiginleika, að geta leyst upp
ýmis önnur efni, og uppleyst efni sameinast mun auðveldlegar en
föst. Það var í vatninu, sem þróun efnisins á jörðunni komst á æðra
stig, og það var líka í vatninu, sem þróun lífsins náði sér á strik.
Það er eflaust engin tilviljun, að flest þau efni, sem algengust
eru í alheiminum, eru líka algengustu efnin í öllu lifandi, en það
eru vatnsefni, kolefni, súrefni og köfnunarefni. Úr þessum efnum