Náttúrufræðingurinn - 1949, Síða 8

100
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
var að skoða, eins vel og betur en mestu menn, er kannað höíðu það
á undan honum, og jafnframt því fann liann sjálfan sig betur en
áður. En ferðin hafði verið erfið, og hún liafði veitt Helga þann
áverka, sem illa vildi aftur gróa, Jiún Jiafði svipt liann friði svefns-
ins og þeirri hvíld, er liann einn getur veitt. Um hinar vísindalegu
niðurstöður GrænJandsferðarinnar ritaði Helgi í „Meddelelser om
Grönland", 1898 (Geologiske Optegnelser), en ferðasöguna sjálfa
skráði liann á íslenzku, mjög skemmtilega. Muna víst margir „Græn-
andsför“ Helga, er kom ásamt „Grænlendingasögu" Finns Jónssonar
sem V. bindi Bókasafns alþýðu. Á þeim slóðum, er ég þekkti til
ungur, þótti bók þessi hinn bezti fengur, og gekk hún þar manna á
milli, unz slitrin héngu ekki lengur saman.
Jarðfrœðingurinn og íslancl. Vorið 1898 kom Helgi heim. Undir-
búningnum að rannsóknarstarfi lians hér heima, er nú átti að
hefjast, var lokið með miklum glæsileik. Hann hafði haft hug á að
skoða Færeyjar þetta sumar, en orðið að hverfa frá þein i fyrirætlan
kostnaðarins vegna. Prófessor Þorvaldur Tlioroddsen kannaði þá
Jieiðarnar og hálendið upp af Borga’rfirði. Voru Jrað síðustu svæði
landsins, sem Þorvaldur Jiafði ekki farið um á hinum miklu rann-
sóknarferðum sínum um landið, er liófust 1882 og staðið Jiöl’ðu ná-
lega livert sunrar síðan, en var nú að ljúka. Á síðari liluta nítjándu
aldar Jiöfðu og ýmsir merkir erlendir náttúrufræðingar skoðað
landið og þekking manna á náttúru ])ess hafði stórum aukizt frá því
sem áður var. Oswald Heer hafði ákvarðað plöntusteingervinga Jrá,
sem jDeir Jónas Hallgxímsson og Winkler höfðu einkum safnað úr
liinum íslenzku surtarbrandslögum, og samkvæmt þeim ákvörðun-
um var blágrýtið (basaltformationin) talið míócent að aldri. Otto
Mörch hafði greint aldur Tjörneslaganna og skipað ]>eim samhliða
hinum plíócenu crag-myndunum Bretlands. Um myndun móbergs-
ins höfðu menn ekki orðið á eitt sáttir og Jdví síður um afstöðu þess
til annarra jarðlagamyndana landsins. Helzt Iineigðust menn að
skoðunum þeirra v. Walterhausens og Bunsens, að móbergið væri til
orðið í sjó, unz Albreclit Penck sýndi fram á, að síderómelan og hið
svarta basaltgler, er nefnt liafði verið tacliýlýt, væri eitt og liið sama.
Penck taldi, að basaltgler þetta bærist upp úr eldfjöllum við gos, og
gæti það ummyndazt við áhrif lolts ograka í hið móbrúna palagónít,
er v. Walterliausen liafði fundið svo mikið af í móberginu íslenzka.
Jónas Hallgrímsson og Japetus Steenstrup sýndu fram á, að grá-