Náttúrufræðingurinn - 1949, Blaðsíða 21

LEYNDARDÓMUR GAUKSINS
163
kassanum og þrýsti gotraufinni að hreiðuropinu og komi þannig
egginu inn í hreiðrið. Ég hef sjálfur ekkert til málanna að leggja í
þessari deilu, því að enda þótt ég hafi árum saman fengizt við athug-
anir á varpháttum gauksins, lief ég aldrei verið sjónarvottur að því,
þegar hann hefur verið að koma eggjum sínum fyrir. Auk þess er
ekki víst, að ein einstök athugun hafi nokkurt sönnunargildi í þessu
máli, því að ekki er víst, að gaukurinn fari alltaf eins að. Það er
hægt að færa fram veigamikil rök og athuganir til stuðnings málstað
beggja deiluaðila, og er því ekki óhugsandi, að báðir geti haft rétt
fyrir sér og gaukurinn bregði báðum þessum aðferðum fyrir sig, en
úr því verða framtíðarrannsóknir að skera.
Ég hef þegar bent á það, að varpsníkjur gauksins eru ýmsum erfið-
leikum bundnar vegna þess, að liann er miklu stærri en fuglar þeir,
sem hann felur umsjá afsprengis síns. Mjög margþætt og flókin að-
lögunarfyrirbæri miða að því að ráða bót á þessum erfiðleikum, og
draga úr ósamræmi því, sem stafar af stærðarmuninum, og eru þau
einkum fólgin í því, að náttúran hefur sveigt varpliætti gauksins til
samræmis við varphætti hinna smáu fósturforeldra.
Eitt af þessurn aðlögunarfyrirbærum kemur fram í stærð gauks-
eggsins. Fullorðinn gaukur vegur að meðaltali um hundrað grömm
eða álíka mikið og gráþröstur eða hrossagaukur. Egg hrossagauksins,
sem er hreiðurfæla, vegur sautján grömm, en egg gráþrastarins, sem
er Iireiðurdi’öttull, níu grömm. Hins vegar vegur gaukseggið ekki
nema rúm þrjú grömm og er því hlutfallslega minnsta fuglsegg. sem
þekkist. ÞeiiTÍ staðreynd, að gaukurinn verpur svo afar smáum eggj-
um, er það að þakka, að egg hans eru hvað stærð snertir, alls ekki
eða sára lítið frábrugðin eggjum hinna smáu söngfuglategunda, sem
gaukurinn velur afkvæmi sínu að fósturforeldrum.
Annað mjög áberandi aðlögunarfyrirbæri, sem mikið hefur verið
ritað og deilt um, snertir lit gaukseggjanna. Þótt undarlegt megi
virðast, rná segja, að það sé regla, að gaukseggin séu oftast svo lík
eggjum fósturforeldranna að lit, að það reynist oft fullerfitt fag-
mönnum að þekkja þau við fyrstu sýn. Ef egg fósturforeldranna eru
blá, eins og lijá garðaskottunni, þá eru egg þeirra gauka, sem hafa
tekið tryggð við þá tegund, einnig blá; ef egg fósturforeldranna eru
hvít, eins og hjá húsaskottunni, þá eru egg húsaskottugaukanna
einnig hvít; ef egg fósturforeldranna eru grábrún með dökkum díl-
um eins og lijá þúfutittlingnum eða ljósgræn með ólífugrænum
dropum, dílum eða strikum eins og hjá reyrsöngvarategundunum,