Náttúrufræðingurinn - 1950, Blaðsíða 43

G U F) N I GUÐJÓNSSON
105
undar eru hér í Danmörku tvö mjög svipuð tilbrigði, og nú safnaði
Guðni Aphanes um allt landið. Með ritgerð sinni 1941 „Om Aphanes
arvensis L. og A. microcarpa (-Boiss. et Reut.) Rotm. og deres Ud-
bredelse i Danmark" hefur Guðni lagt veigamikinn skerf til gróður-
staðfræði Danmerkur, og þar hefur hann sýnt nteð korti af útbreiðsln
þessara tegunda, að A. microcarpa fylgir hinum næringarsnauðari, en
A. arvensis hinum næringarríkari svæðum. Ennfremur er í ritinu
talsverður nýr fróðleikur um frumufræði beggja þessara tegunda og
um líffræði þeirra með tilliti-til ytri aðstæðna.
Eitt sumar tók Guðni þátt í eikarkjarrsrannsóknum þeirra Grams,
]0rgensens og Kpies, en síðasta hluta námstímans og næstu ár eftir
varð frumufræðin starfssvið hans. Sá, sem þetta ritar, klófesti Guðna
hreint og beint til lianda frumufræði fíflaættkvíslarinnar. Hann var
maður til að ráða fram úr erfiðu viðfangsefni. Hann réðst í þá rann-
sókn með lífi og sál, og varð þó fyrirfram að teljast hæpið, hvort
nokkur árangur mundi af hljótast.
Tekizt hafði að sýna fram á, að l'íflar þeir, sem mynda kím án
undanfarinnar frjóvgunar, greinast sundur í nokkur hliðstæð af-
ltrigði. Áreiðanleiki þessarar athugunar hlaut — a. m. k. frá sjónar-
sviði erfðafræðinnar — að velta á því, hvort hún ætti sér stoð í frumu-
fræðinni. Með því að vinna ósleitilega að þessu örðuga viðfangsefni
um nokkurra ára bil tókst Guðna að l'inna og benda á einkenni
litninganna í liverri þessara afbrigðilegu gerða, en þær voru átta að
tölu. Um fyrsta áfanga þessara rannsókna birtum við Guðni í félagi
árið 1948 ritgerðina „Spontaneous Ghromosome Aberrants in Apo-
mictic Taraxaca“. Sú grein frumufræðinnar, er fjallar um þróun
kíms án frjóvgunar, var orðin helzta áhugamál Guðna. Um nokk-
urra ára skeið hafði hann gert yfirgripsmiklar rannsóknir á kyn-
blöndun milli þeirra plantna, er þannig æxlast, og hinna, sem æxlast
venjulegri kynæxlun, til þess að leiða í Ijós eðli fyrirbærisins apó-
mixis. í maí 1948 hafði hann að mestu lokið hinni frumufræðilegu
rannsókn á því efni, er hann halði viðað að sér í þessu skyni. En þá
var hann skipaður forstöðumaður grasafræðideildarinnar í Náttúru-
gripsafninu í Reykjavík. Varð hann þá að hætta um sinn undirbún-
ingi að miklu riti um fífla — en hann byrjaði raunar aldrei aftur.
Um eitt skeið fékkst Guðni við að greina sundur tilbrigði blóð-
bergsins (samtegundarinnar Thyrnus serpyllurn) með ræktunartil-
raunum og frumuathugunum. Einn harðindaveturinn drápust til-
raunaplönturnar, og allur hinn sýnilegi árangur varð nokkrar litn-