Náttúrufræðingurinn - 1956, Page 13

ÚR SÖGU BERGS OG LANDLAGS
123
milljónir ára. Núverandi yfirborð gráu hæðarinnar, t. d. uppi á
Ijöllunum beggja vegna Ljósavatnsskarðs og kringum fremstu dali
í Eyjafirði, ber með sér, að það er ekki upphaflegt. Þar hefur máðst
mikið ofan af. Eldstöðvarnar, sem gusu hinum gráleitu hraunlög-
um, eru þurrkaðar út, og tilbreytingarlítil háslétta komin í staðinn.
En sagan er naumast hálfsögð. Síðan hafa allir dalirnir skorizt niður
í hásléttuna: Ljósavatnsskarð, Fnjóskadalur og allir Eyjafjarðar-
og Skagafjarðardalir. Þessir dalir eru ekki aðeins skornir í gráu hæð-
ina, sem liggur í brúnum þeirra, heldur einnig mörg hundruð
metra niður í gömlu blágrýtishelluna þar undir.
En úr því að við getum ekki fallizt á, að allt þetta hafi gerzt á
styttri tíma en einni milijón ára, verðum við að gera ráð fyrir, að
jökulminjarnar í giáu hæðinni í Fnjóskadal og Kinnarfjöllum séu
tertíerar, og þá væntanlega eftir jökla á háum fjöllum, því að eng-
in eiginleg ísöld gekk yfir Norðurlönd á tertíertíma. Nú fyrir fá-
um árum hafa einnig fundizt einhlítar jökulminjar í blágrýtismynd-
uninni, þar sem hún er hvað fornlegust, en það er austur í Horna-
firði, og eru þær minjar vafalaust tertíerar. Svo að fleira ber að
sama brunni, um að jökla hafi öðru hvoru lagt á hæstu bungur lands-
ins löngu fyrir hina kvarteru ísöld.
Báðurn megin Atlanzhafs, annars vegar á Norður-írlandi og í
Suðureyjum, en hins vegar á Austur-Grænlandi gengt Vestfjörðum,
eru blágrýtismyndanir, nauðah'kar hinni íslenzku og jafngamlar
henni, að því er marka má af plöntusteingervingum. Talið er senni-
legt, að allar þessar blágrýtisspildur hafi um eitt skeið verið áfastar
og eiði eitt mikið, sem jarðfræðingar kalla jafnan „landbrú", legið
um þvert haf milli meginlanda, þar sem nú er grunnsævishryggur-
inn urn Færeyjar (sem eru einnig blágrýtisland) og ísland. Þetta er
nú aðeins tilgáta, en víst er um það, að blágrýtismyndunin íslenzka
hefur um skeið náð ofansjávar yfir miklu stærra svæði en núver-
andi ísland, a. m. k. núverandi landgrunn í viðbót. En vart síðar
en í lok tertíertímans sökk landbrúin í sæ, svo að ísland og Færeyjar
urðu eylönd. Um sama leyti eða litlu síðar seig belti þvert yfir
um ísland frá norðaustri til suðvesturs og skipti landinu í tvennt.
Ætla má, að allt þetta sig hafi orðið til þess, að þeir landshlutar,
sem eftir stóðu, risu hærra en áður, því að það var léttir fyrir þá,
að þær spildur sem mest leituðu niður, brotnuðu frá og sukku.
Þegar þessi sig voru um garð gengin — einhverntíma á ofanverð-