Náttúrufræðingurinn - 1957, Blaðsíða 33

MÓRINN í SELTJÖRN
189
kyrra sjávarstaða, sem er skilyrði fyrir myndun þessara malarhjalla,
orsakast af jafnvægi milli jafnvægisleitinna (ísóstatískra) breytinga
á hæð landsins og sjávarborðsbreytinga vegna mismunandi vatns-
magns heimshafanna (eustatískra breytinga).
Og hvað er nú um skeljalögin í Saurbænum, sem G. G. B. (1921)
telur hafa myndast áður en sjór tók að hækka við strendur lands-
ins í ísaldarlokin. Samkvæmt aldrinum á fjörumónum geta þessi
lög vart verið yngri en 15 000 ára og líklegt er, að þau séu enn
eldri.
Þess var áður getið, að fyrir 9000 árum hafi sjávarstaða við
Reykjanes verið orðin nokkrum metrum lægri en nú. En það ber
jafnframt að hafa það hugfast, að hinni jafnvægisleitnu hækkun
landsins er ekki þar með lokið. Þeim, sem ritað hafa um afstöðubreyt-
ingar láðs og lagar hér við land, hefur oftast láðst að taka tillit til eu-
statísku breytinganna, þ. e. breytinga á rúmmáli heimshafanna vegna
breytinga á vatnsmagni því, sem bundið er í jöklum jarðarinnar.
Vegna rýrnunar jökla á lilýviðrisskeiðinu hélt sjávarborðið áfram
að hækka þar til fyrir um 4000 árum og var þá orðið a. m. k. 20 m
hærra en það var fyrir 9000 árum. Á þeim svæðum, þar sem afstaða
láðs og lagar er nú svipuð og fyrir 9000 árum, hefur landið því raun-
verulega risið um 20 m á þessu tímabili. Hvenær þeirri landhækk-
un lauk, er erfitt að segja með vissu, en líklegt þykir mér, að henni
hafi verið að mestu lokið fyrir a. m. k. 6000 árum. „Landsig“ við
strendur íslands þarf því ekki nauðsynlega að túlkast sem ísóstatískt
sig nema sannanlegt sé, að það hafi átt sér stað eftir að sjávarhækk-
un lauk. Spyrja má því, livort hið umdeilda landsig við Faxaflóa sé
ekki eingöngu afleiðing sjávarhækkunar. Ekki treysti ég mér til að
skera úr um það, hvort hér hefur orðið sjávarstöðubreyting síðustu
aldirnar eður ei. Ég hef ekki rannsakað það neitt sjálfur. Trausti
Einarsson hefur réttilega vakið athygli á því, að oft er erfitt að
greina afleiðingar landsigs við strendur frá afleiðingum landbrots.
Hins vegar bendir Ólafur við Faxafen ekki síður réttilega á það,
að ef um langvarandi landbrot er að ræða við strönd, er það venju-
lega merki þess, að landið sé að lækka, og í heild virðast mér þyngri
rök mæla með en móti því, að landið sé enn að síga við Faxaflóa.
Seltjarnarmórinn virðist mér hins vegar taka af allan vafa um það,
að land hefur lækkað eitthvað síðan hann hætti að myndast, og þar
eð sjór mun heildarlega hafa frernur lækkað en hækkað síðan, iilýt-