Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 21

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
13
Enda þótt mikið hafi verið notað hér af kræklingi til beitu og
fólki því vel kunnugt um hann, þá hefur hann lítið verið notaður
til nratar. Má það merkilegt heita, að á tímum þegar lá hér við
hungursneyð, skyldi fólk ekki komast á að nota meira svo ágætan
mat sem kræklinginn. Má vera, að notkun kræklings til beitu hafi
lækkað hann í áliti fólks sem matvöru. Þess er getið í Ferðabók
Eggerts og Bjarna, frá 1772, að kræklingur hafi verið etinn hér á
nokkrum stöðunr, en í Kjósarsýslu t. d. aðeins í hörðum árum.
Um kúskelina segir í Ferðabókinni, að hún lrafi verið lrirt til matar
í Patreksfirði, og sagt er, að smyrslingur hafi verið etinn á i .anga-
nesi. Mér hefur sagt Jón Arnfinnsson, garðyrkjumaður, að í Dýra-
firði hafi á öðrum tug þessarar aldar verið tekinn bæði kræklingur
og aða til matar, einkum á útmánuðum. Þótti þetta sælgæti og
var nefnt „barnagaman", hvort sem það nú hefur verið vegna
skeljanna eða matarins.
Á árunum 1940—50 sauð Niðursuðuverksmiðja S. í. F. í Reykja-
vík niður krækling og var hann tekinn í Hvalfirði. Þótti þetta
góð vara, en framleiðslan lagðist niður og hefur enginn tekið hana
upp aftur. Á árunum 1945—46 og svo aftur 1952 var fluttur út
héðan frystur kúfiskur til Bandaríkjanna, en framleiðsla þessi lagðist
einnig niður. Eins og er þá eru engin skeldýr hagnýtt á íslandi,
nema skeljasandurinn, sem fer til Sementsverksmiðjunnar á Akra-
nesi. Einstaka maður hirðir stundum nokkra kræklinga til matar,
en það er meira til gamans en gagns.
Enda þótt kræklingurinn, ásamt fleiri skeldýrum, sé í daglegu
tali kenndur við fisk, skelfiskur, þá eru þessi dýr mjög ólík og
fjarskyld fiskunum. Skeldýrin tilheyra þeirri fylkingu dýraríkisins,
sem nefnast lindýr Mollusca, en í þeirri fylkingu eru auk skel-
dýranna bæði sniglar og smokkfiskar. Samlokurnar eru einn stærsti
skeldýraflokkurinn og dregur hann nafnið af því, að hvert dýr hefur
um sig tvær skeljar, sem lokast hvor á móti annarri. Á kræklingnum
eru skeljarnar einslaga og jafnstórar.
Næst skelinni liggur vöðvalag, svokölluð kápa. í kápunni safn-
ast fyrir forðanæring og einnig eggin og frjóin, þegar komið er að
goti. Fer stærð og litur kápunnar eftir því, hversu rnikið hún hefur
að geyma af þessunr hlutum. Kræklingurinn andar með tálknum og
liggja þau sitt lrvoru megin í holinu innan kápunnar. Tálknin eru
þakin bifhárum og eins innra borð kápunnar. Bifhárin gera livort