Náttúrufræðingurinn - 1970, Síða 13

NÁTTÚRU FRÆÐ1N G U R1N N
155
var svo komið, að aðeins urn 27.000 tamdir hreinar voru eitir í
landinu. Klein (1968) rakti ýtarlega sögu innfluttra hreindýra á
St. Matthew eyju við strendur Alaska. Taldi Klein, að á þessari
eyju hefði dýrunum fækkað vegna tveggja samverkandi umhverfis-
þátta, ofbeitar að vetri og óhagstæðra snjóalaga. Hann rannsakaði
einnig þau dýr, sem lifðu af fækkunina, og var þar eingöngu um
kvendýr að ræða, en það virðist almennt meðal hjartardýra, að
kvendýr þoii betur harðindi en karldýrin. Vibe (1967) rekur lofts-
lagssögu Grænlands og áhrif veðurfarsbreytinga þar á dýrastofna.
Sýnir Vibe fram á, að fækkun hreindýra og sauðnauta þar í landi
er bein afleiðing erfiðra snjóskilyrða. Þurr og köld tímabil, txl.
um 1840, hafi verið uppgangsár hreindýra, en þeim hafi stórfækk-
að í tiltölulega hlýjum og votum vetrum vegna jarðbanna. Bergerud
(1967) gerir ýtarlega grein fyrir stofnbreytingum villtra hreindýra
á Labrador á síðustu árum. Telur hann líklegt, að ofveiði liafi
valdið mestu um fækkun a.m.k. einnar hjarðar og sennilegt, að
úlfar hafa aðallega takmarkað stofnstærðina áður en nútíma rifflar
komu til sögunnar. Bergerud telur ósennilegt, að veðurfar eða beit
hafi haft teljandi áhrif á stofnbreytingar hreindýra á Labrador.
Víkur nú sögunni til íslands. Samkvæmt rannsóknum þeim, sem
frarn hafa farið í öðrurn löndum og vikið var að hér að framan,
verður að telja líklegt, að einn eða fleiri eftirtalinna umhverfis-
þátta hafi takmarkað og takmarki fjölda hreindýra hér á landi:
Veiðar, gróðurmagn eða snjóalög. Óhætt mun að fullyrða, að veiðar
hafi haft hverfandi lítil áhrif á fækkun dýranna á síðari hluta
nítjándu aldar og fyrstu fjórum tugum hinnar tuttugustu. Vopn
og veiðitækni til þessara veiða voru afar frumstæð allt framundir
aldamót. Aðalvopnin voru skammdrægir framhlaðningar og skot-
færi oft af skornum skammti. F.innig var reynt að reka dýrin fram
af klettum eða ofan í gjár, og þau voru elt uppi í þungri færð með
aðstoð hunda og skorin. Þær sagnir, sem varðveitzt hafa um hrein-
dýraveiðar íslendinga sýna, að eftirtekjan hefur yfirleitt verið
rýr. Þá má benda á, að fækkun stofnsins, sem líklega byrjaði á
seinni hluta nítjándu aldar, liélt áfram í um 40 ár eftir að alfriðun
dýranna var komið á, og dýrin dóu út á Suðvesturlandi og í Þing-
eyjarsýslu löngu eftir að hætt var að reyna að veiða þau þar. Talið
er, að Austfirðingar hafi að jafnaði reynt að nýta hreindýr til heima-
brúks, þótt þau ættu að heita friðuð. En ótrúlegt er, að þær veiðar