Náttúrufræðingurinn - 1970, Blaðsíða 63

N ÁTT ÚRUFRÆÐINGURIN N
205
setinu. Ekki er ólíklegt, að myndbreytingin hafi örfazt við hitann
í hrauninu.
Myndhreytingin er enn á svo miklu byrjunarstigi, að varla er
hægt að tala um móbergsmyndun (palagonitiseringu) enda þótt
um sams konar fyrirbæri sé að ræða. Það er aðeins á byrjunarstigi,
og rétt vottar fyrir tvíbroti í rönd glerkornanna á stöku stað.
íslenzkir sandar eru að mjög verulegu leyti eldijallaaska, þ.e.
gler, rnest basaltgler, og ljera því íslenzkir sandsteinar mjög ein-
kenni túffs.
Móbergsmolar eru og í þessu seti, en myndbreytingin í því er af
allt annarri stærðargráðu og mest áberandi í blöðrum og sprungum
í glerinu og við rendur kornanna. Allt er það með sterku tvíbroti.
í heild er setið í kúlunum eins og sandarnir nú á dögum, að mjög
verulegu leyti úr brúnleitu eða brúngulu basaltgleri. Með tírnan-
um myndbreytist glerið í sandinum og eftir verður brúnleitt milli-
lag. Slík brúnleit eða rauðleit millilög eru svo vel þekkt rnynd úr
blágrýtisfjöllunum bæði austan lands og vestan og svo kunn hverj-
urn íslendingi, að óþarft er að lýsa. í Skaftáreldahrauni skammt
austan við Seljaland í Fljótshverfi fann ég lítinn líparítmola greypt-
an inn í hraunstorkuna. Vafalaust er hann úr aurum þeim, sem
hraunið þarna rann yfir, enda er hann vatnsnúinn og sjálfsagt úr
framburði Hverfisfljóts, en það ber enn fram töluvert af líparít-
molum.
Það ég fæ séð, sanna þessi dærni, að rennandi hraun getur tekið
i sig hluti úr peim lausu jarðmyndunum, sem pað rennur yfir og
flutt pá upp á yfirborðið, annað livort innlindað í hraunið sjálft,
eða öðruvisi. Eitt dærni skal enn tilfært þessu til sönnunar.
I gosinu í Öskju 1961 mátti sjá vikurmola úr sprengigosinu
mikla 1875 liggja ofan á hinu nýrunna hrauni, sem þá var aðeins
tveggja daga gamalt, en mikil vikurdreif var einmitt á þessum stað
og fór hraunið yfir liana. Vikurmolarnir, sem voru flestir um 3—5
cm í þvermál, lágu um 20 m inni á hrauninu.
Þar með tel ég fullar sannanir fengnar fyrir því, að svona hreyf-
ingar eiga sér stað í rennandi hrauni, en því skrifa ég þetta, að
mér er ekki kunnugt um, að á það hafi verið bent áður. Af þessu
er ennfremur ljóst, að þó molar úr fjarskyldu bergi finnist í hraun-
um er þar með ekki víst, að þeir hafi borizt upp á yfirborð jarðar
um eldvarpið sjálft.