Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 80

68
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
raun til að áætla fjölda verpandi fálka á sama svæði, eru Wayre
og Jolly (1958), sem fundu sjö hreiður í notkun 1956, og Stevens
(1953), en hann fann ekki eitt einasta hreiður 1948.
Dementiev (1951) telur, að eggjafjöldi fálkans sé nátengdur
fæðumagni. Cade (1960) færir rök að því, að breytileg viðkoma
og stofnstærð fálka stjórnist fyrst og fremst af stofnstærð helztu
fæðutegundanna (rjúpna og ýmissa nagdýra) á hverjum tíma. Auð-
sætt er, að fálkastofninn á íslandi er allbreytilegur frá ári til árs,
og samkvæmt munnlegum upplýsingum dr. Finns Guðmundsson-
ar er náið samband milli stofnsveiflna fálkans og rjúpunnar (Lago-
pus mutus). Rjúpan er þýðingarmesta fæðutegundin á íslandi, og
rjúpnastofninn hefur reglulegar tíu ára stofnsveiflur (Finnur Guð-
mundsson 1960). Samkvæmt þessu má búast við, að margir fálkar
verpi ekki þau ár, sem rjúpnastofninn er í lágmarki. Athuganir
Stevens (op. cit), sem tókst ekki að finna neitt fálkahreiður 1948,
og athuganir mínar 1968 — en þá frétti ég aðeins af einu verp-
andi fálkapari — eru í samræmi við þetta. Rjúpnastofninn náði
síðast hámarki árið 1966 samkvæmt upplýsingum Finns Guðmunds-
sonar.
Varptimi
Eins og áður segir, fann ég mjög sjaldan hreiður með eggjum,
og hef ég því áætlað tínrann, sem eggjunum er orpið, í samræmi
við tíma þann, er ungarnir yfirgefa hreiðrin. Útungunartíminn
er sagður vera 28—29 dagar (Manniche 1910, Hortling 1929,
Witherby et al. 1958). Talið er, að ungarnir séu 7 vikur að verða
fleygir (Dementiev 1960), og hefur mér tekizt að staðfesta þetta
í einu tilfelli. Samkvæmt þessu verpir fálkinn á tímabilinu frá
aprílbyrjun og fram í fyrstu daga maímánaðar (1. mynd). Athug-
anirnar benda til þess, að varp hefjist á nrjög svipuðum tíma ár
hvert. Árið 1964 voraði óvenju snemma, og vorið 1966 var miklu
harðara en í meðalári. Hefur þetta eflaust valdið þeim frávikum,
sem koma fram í varptíma fálkans þessi ár.
Eggin virðast yfirleitt klekjast fyrir maílok og ungarnir byrja að
yfirgefa hreiðursyllurnar í lok júnímánaðar.