Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 56

44
NÁTTÚ RU FRÆÐINGURINN
Helgi Hallgrímsson:
Físisveppir
(Islenzkir belgsveppir III)
Árið 1963 ritaði höfundur tvær stuttar greinar um íslenzka belg-
sveppi (Gasteromycetes) í þetta rit. Fjallaði fyrri greinin um tvo ein-
kennilega fulltrúa þessa flokks, hreiðursvepp og slengsvepp, en hin
síðari um eldsveppina (Bovista). Ætlunin var að gera öðrurn ætt-
kvíslum belgsveppanna, þ. e. Lycoperdon (físisvepp) og Calvatia
(gímusvepp) svipuð skil í ritinu. Af ýmsum ástæðum hefur þetta
dregist úr hömlu, og skal nú reynt að bæta úr því, þótt seint sé. Að
þessu sinni verður greint frá ættkvíslinni Lycoperdon, sem ég kalla
físisveppi í þrengri merkingu, en það er einnig notað sem samheiti
á allar tegundir físisveppaættarinnar (Lycoperclaceae). Heiti þetta
er gamalt og höfðar til líkingar sveppanna við físibelg. í greininni
um eldsveppina var greint frá helztu einkennum físisveppaættar-
innar, og lýst hvernig hún greinist í ættkvíslir. Einnig voru þar inn-
leidd fræðiorð um hina einstöku hluta sveppaldinanna, sem hér
verða einnig notuð.
Físisveppur. Lycoperdon Pers.
Aldinið oftast meira eða minna peridaga, og er neðri hluti per-
unnar (peruhálsinn) ófrjór, fylltur með svampkenndum vef, sem
kallast undirgleypa (subgleba). Gróin nryndast í perukúlunni og
fylla lrana upp, ásamt hinum svonefndu kapilluþráðum (kapillitium)
og gróstilkum. Kapilluþræðirnir eru þéttastir um miðju kúlunnar,
og mynda þar oft meira eða minna greinilega súlu, gleypusúluna
(columella). Aldinið opnast með toppstæðu gati, líkt og hjá eld-
sveppunuiu. Ytra lag aldinsins, útbyrðan, er oft þakin ýmiss konar
broddum, vörtum, kornum eða öðru flúri, sem er greinilegast á ung-
um aldri, en fellur af eða hjaðnar niður við þroskann. Sjálf útbyrð-
an hjaðnar einnig að mestu leyti, en eftir verður þunnt, kornótt
hismi, sem leyfar hennar. Innbyrðan er oftast fremur þunn, papp-