Fréttablaðið - 18.06.2009, Page 18

18 18. júní 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Íslenzkir kvikmyndagerðarmenn munu vonandi búa til góðar bíó-
myndir um hrunið líkt og ítalskir
kvikmyndamenn hafa gert mynd
eftir mynd um spillinguna á Ítalíu.
Sumt fólk kýs að horfa heldur á
bíómyndir og fara í leikhús en
lesa blöð og bækur. Bíó, bækur,
háskólar og leikhús eiga að hjálp-
ast að við að upplýsa almenning
um ástandið í samfélaginu. Pólit-
ískt leikhús er varla til á Íslandi,
ekki enn. Nýleg undantekning er
sýningin Þú ert hér eftir Mind-
group í Borgarleikhúsinu. Þar var
fjallað um hrunið. Eitt fyndnasta
og áhrifamesta atriði sýningar-
innar var löng og mærðarmikil
lofræða manns í blindfullum emb-
ættisskrúða um Ísland og Íslend-
inga, á meðan tveir aðrir hámuðu í
sig pylsur hinum megin á sviðinu,
ca þúsund pylsur. Ræðan var höfð
orðrétt eftir biskupi og forseta
Íslands.
Fjórar bækur hafa nú birzt um
hrunið. Ein þeirra er Sofandi að
feigðarósi eftir Ólaf Arnarson,
fyrrum framkvæmdastjóra þing-
flokks sjálfstæðismanna og
aðstoðarmann ráðherra. Saman-
tekt Ólafs vitnar um glöggan
skilning á aðdraganda og eftir-
köstum hrunsins og lýsir rás
atburðanna vel, en bætir þó ekki
við miklu af nýjum upplýsingum.
Höfundurinn kemst að þeirri
niður stöðu, að hrunið stafi ekki
fyrst og fremst af „glannaskap
útrásarvíkinga“, heldur aðallega
af „sjúklegu ástandi“ Sjálfstæðis-
flokksins (bls. 212). Þetta er
rauði þráðurinn í bókinni. Má af
því ráða nauðsyn þess, að óháðir
erlendir menn rannsaki tildrög
hrunsins. Tryggvi Gunnarsson
lögfræðingur, einn þriggja í rann-
sóknarnefnd Alþingis, sat í stjórn
Heimdallar, félags ungra sjálf-
stæðismanna, 1973-75.
Litlu skárra?
Bók Guðna Th. Jóhannessonar,
Hrunið, er lengri en bók Ólafs.
Hún er eins og langt símtal, og
þau eru misjöfn að gæðum: bók
Guðna rekur atburðarásina og
ýmis ummæli um hana í belg og
biðu, án þess að séð verði, að höf-
undurinn hafi myndað sér skýra
skoðun á viðfangsefninu eða hafi
löngun til að draga lærdóma af
því. Í bókinni örlar varla á grein-
ingu á orsökum og afleiðingum
hrunsins og ekki heldur á sögu-
legri sýn á innviði og umhverfi
bankanna, og er höfundurinn þó
mikils metinn sagnfræðingur, rit-
höfundur og háskólakennari. Sums
staðar í textanum er engu líkara
en höfundurinn blandi saman inn-
stæðum og skuldum, þegar hann
fjallar um skuldbindingar bank-
anna (bls. 131). Þessum greinar-
mun verður þó ávallt að halda til
haga, því að íslenzkir skattgreið-
endur bera ábyrgð að lögum á inn-
stæðum í gömlu bönkunum heima
og erlendis upp að ákveðnu marki,
en ekki á erlendum skuldum bank-
anna, enda voru þeir einkabankar.
Guðni segir: „Háskólasamfélagið
á Íslandi reyndist litlu skárra en
mestu oflátungar útrásarinnar“
(bls. 99) án þess að víkja í því við-
fangi að þeim háskólamönnum,
sem árum saman vöruðu við
ofvexti bankanna og líklegum
afleiðingum hans.
Bók Þorkels Sigurlaugssonar,
Ný framtíðarsýn, er af öðrum toga
af kápunni að dæma. Þar fjallar
eitt hvellasta gjallarhorn útrásar-
innar um endurreisn efnahags-
lífsins og bætt viðskiptasiðferði.
Ég hef ekki lesið bókina og hef því
ekkert meira um hana að segja.
Rektor Háskólans í Reykjavík, þar
sem þeir Guðni og Þorkell starfa
báðir, hefur lýst því á starfsmanna-
fundum í skólanum, hvernig henni
tókst að forða sjóðum skólans í
skjól í tæka tíð, áður en hún hvarf
úr bankaráði Landsbankans eftir
hrunið.
Friður til sölu?
Bók Jóns F. Thoroddsen, Íslenska
efnahagsundrið, rekur hagsögu
síðustu ára í samhengi við liðna
tíð. Bókin lýsir hlutverki fjöl-
margra, sem koma við sögu bank-
anna, og nefnir nöfn. Fróðleg er
lýsingin á samskiptum bankanna
við stjórnendur lífeyrissjóða, sem
héldu áfram að kaupa bréf í FL
Group löngu eftir að ljóst mátti
vera, að þau voru lítils virði. Höf-
undurinn lýsir starfsemi verð-
bréfafyrirtækisins Burnham
International á Íslandi, þar
sem Hannes Smárason (þá hjá
Íslenskri erfðagreiningu, síðar hjá
FL Group) og Bjarni Benediktsson,
nú formaður Sjálfstæðisflokksins,
sátu hlið við hlið í stjórn. Félagið
sýslaði með netbólufyrirtæki og
missti starfsleyfið 2001. Lífeyris-
sjóður Austurlands tapaði miklu
fé á viðskiptum við Burnham og
þurfti að skerða lífeyrisgreiðslur
til sjóðsfélaga. Víkingarnir röðuðu
stjórnmálamönnum í stjórnir fyrir-
tækja sinna eins og til að kaupa
sér frið. Bók Jóns lýkur á þessum
orðum: „ … á Íslandi viku hags-
munir heildarinnar fyrir hags-
munum fárra. Það er ein megin-
ástæðan fyrir því hvernig fór og
hvernig nú er ástatt fyrir Íslend-
ingum. Sérhagsmunir íslenskra
útrásarvíkinga, viðskiptablokka
og jafnvel ráðamanna gengu þvert
á þjóðarhagsmuni. Og … öllum
virtist standa á sama.“ Ég hef
talað um þetta í tuttugu ár. Fyrsta
bókin mín hét einmitt Almanna-
hagur (1990).
Fjórar bækur um hrun
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Bókaflóð
UMRÆÐAN
Kjartan Broddi Bragason skrifar um
greiðslubyrði heimilanna
Á síðustu mánuðum hefur Seðlabanki Íslands unnið áhugaverðar upplýsing-
ar um skuldastöðu heimilanna. Í þessum
gögnum eru nokkrir þættir sem ég held að
vanmeti greiðslubyrði íslenskra heimila.
Þessir þættir eru:
1. Svo virðist sem yfirdráttarlán séu ekki
greidd niður heldur standi höfuðstóll þeirra í
stað en vaxtagreiðslur eru greiddar. Hve mikið
hækkar greiðslubyrði heimilanna ef yfirdráttar-
lánin eru greidd niður á t.d. 5-10 árum?
2. Á síðustu mánuðum hefur fjöldi heimila fengið
ýmis konar greiðsluaðlögun. Er horft fram hjá
því í þessum útreikningum og raungreiðslubyrði
miðað við skilmála upprunalegra lána því van-
metin?
3. Fjöldi heimila hefur notfært sér greiðslukort til
að auka skammtímafyrirgreiðslu sína og skuld-
ar því í raun meira en fram kemur á hefðbundn-
um bankayfirlitum. Er tekið tillit til þess við
úrvinnslu gagnanna?
4. Eru skuldir heimilanna við LÍN teknar
með við úrvinnslu gagnanna?
Gott væri að SÍ gerði grein fyrir hvort
og þá hvaða áhrif þetta hefði á heildar-
skuldastöðu innlendra heimila.
Þá má lesa (gróflega) úr gögnum SÍ að
skuldir heimilanna eru um fjórfaldar ráð-
stöfunartekjur og meðalgreiðslubyrði ligg-
ur á bilinu 30-35% af ráðstöfunartekjum.
Báðar þessar grundvallartölur eru stjarn-
fræðilega háar í alþjóðlegu samhengi.
Gera má þá kröfu að SÍ birti raunstöðu innlendra
heimila í alþjóðlegu samhengi.
Myndin verður enn svartari sé litið til vaxta-
stigs hér á landi, sem er með því hæsta sem þekk-
ist. Ef vextir eru mjög háir er eignamyndun lítil
– þeir sem verst standa fá þá á tilfinninguna að
puðið sé til lítils og gefast ef til vill upp.
Þessi samantekt og úrvinnsla SÍ virðist undir-
strika að verði ekki gerðar mjög róttækar breyt-
ingar á skuldastöðu innlendra heimila stefni hér í
fjöldagjaldþrot þúsunda heimila með tilheyrandi
mannlegum harmleik.
Höfundur er hagfræðingur.
Nokkrar spurningar til SÍ
KJARTAN BRODDI
BRAGASON
H
álfa leið um hnöttinn reis fólk úr rekkju í morgun
eftir órólega nótt. Gærdaginn var mótmælt á götum.
Lögregla hefur farið um götur og hús, leitað nafn-
togaða menn uppi og fangelsað með hörkulegum
hætti: blaðamenn, sem reynst hafa iðnir síðustu
viku að greina frá massífum mótmælum, eru horfnir bak við lás
og slá. Skeinuhættum stjórnvöldum hefur tekist að koma helstu
gagnrýnendum sínum í bann. Útvarpssendingar frá erlendum
stöðvum eru djammaðar, vefsetrum lokað, SMS-sendingar
læstar, fjölmiðlar lúta valdi stjórnvalda. Klerkaveldið nötrar og
sjálfskipuð stjórn sem situr eftir spilltar kosningar situr magn-
þrota með ónýtt umboð. Um göturnar fer ungt fólk og konur eru
í framlínunni. Næstu dagar verða örlagaríkir: munu mótmæli
almennings hrinda valdhöfum sem eru kennistéttunum þóknan-
legar, lýtur valdastéttin í lægra haldi fyrir „skrílnum“?
Það á ekki af Íran að ganga: þetta forna stórveldi með sinni
gjöfulu og ríku menningu hefur mátt þola leppstjóra stórveld-
anna, harðstjórn kennivalds og nú vill hin unga þjóð rjúfa bönd
fortíðarinnar og grípur til vopna sem víða hafa dugað: lýðræðis
í kosningum eftir svo kvika og almenna umræðu og þátttöku að
undrum sætti víða um heim. Hvert sem menn vilja leita upphafs-
ins má finna kjarnann í hugsuninni: Víst getum við.
Og varðar okkur um þá eitthvað í Langtbortistan? Ekki er
þeirra barátta okkar? Ekki situr hér slíkt kenniveldi, gæslu-
menn gamalla hugmynda, stirðnaðra hagsmuna? Ekki þurfum
við að gá hvort Facebook virkar, Netið sé tengt, pressan standi
sig? Við trúum að Netið haldi, lífið líði áfram, peningafárið í
kringum okkar nái brátt mörkum, endileysunni ljúki, en sjáum
engin merki þess í bráð. Og yfir okkur kusum við ríkisstjórn
sem grípur ryðguð vopn, skattahækkanir og álögur, henni er
um megn að stytta böndin þegar þarf, skera niður og endur-
skipuleggja í ríkisrekstrinum. Hún er magnþrota um miðjan
morgun.
Og þá fellur krafan um aðgerðir á okkur: heima við, í fyrir-
tækjunum, í hinni virku umræðu á torgum og túnum, hvar sem
við komum saman. Flokkaböndin skulu sundur, málefnin lifna
í samtali um hvað sameinar og hvað skilur að. Nýr sáttmáli
lagður, gömul gildi fægð svo skíni: við skulum jöfn. Lýðræðið
verður virkt á ný. Og karl sem flytur milli hreppa leggur fram
hina sanngjörnu kröfu sem nú skal enn brýnd: einn maður,
eitt atkvæði. Kosningarétturinn verður að byggja á jafnræði.
Annars eru kosningar ekki lýðræðislegar, kosninganiðurstöður
falsaðar því reglurnar byggjast á rangindum. Þegar þeim rang-
indum verður eytt getum við kosið á ný fulltrúa sem sannanlega
eru kjörnir af jöfnum rétti atkvæða.
Daginn fyrir baráttudag verkalýðsins í vor lýsti leiðara-
höfundur eins íhaldssamasta blaðs Bandaríkjanna áhyggjum
yfir hinu heita sumri sem fram undan væri í gömlu álfunni,
Evrópu. Því til sanninda voru nefnd ólæti almennings í Reykja-
vík og víðar. Sumarið er komið: Íran er nær en við sjáum á
kortinu.
Núll-núll:
Íran/Ísland
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Margar skúffur í henni
Jóhönnu
Eflaust halda útlendingar að fá
önnur nöfn en nafnið Jóhanna séu
til hér á landi, þar sem það kemur
fyrir í öllum helstu tíðindum héðan.
Jóhanna Sigurðardóttir fékk mikla
athygli þegar hún varð forsætis-
ráðherra og er annað slagið enn í
heimspressunni. Jóhanna Guðrún
Jónsdóttir vinnur hug og hjörtu
allra á Eurovision og síðan fer
Jóhanna um Faxaflóann og
kemur með hrefnur í Kópavog-
inn, sem vekur mikla athygli
ytra. Það er greinilega satt sem
Þórarinn Eldjárn orti og Jón Kr.
Ólafsson, söngvari frá Bíldu-
dal, söng: „Það eru margar
skúffur í henni Jóhönnu.“
Pólitískur grikkur úti í garði
Íbúa í Starrahólum var ekki skemmt
þegar sovéski fáninn blakti við hún
hjá þingkonunni Lilju Mósesdóttur
sem býr þar í götunni. Hvílík svívirða
á sjálfan þjóðhátíðardaginn. Síðar
kom í ljós að sonur þingkonunnar
hafði brugðið á leik og gert móður
sinni þennan grikk enda væri hún
stundum kölluð „kommi“ og lægi því
vel við höggi. Það er greinilega
ekkert frí hjá þingmönnum;
þeir verða meira að segja
að bregðast við pólitískum
brögðum á heimili sínu. En
síðan er einni spurningu
ósvarað; hvað er sov-
éski fáninn að gera
á heimilinu ef ekki
má brúka hann?
Fjallkonuna, takk!
Ólíkt hafast menn að á þjóðhátíðar-
daginn. Í höfuðborginni talar Jóhanna
Sigurðardóttir forsætisráðherra um
það að sjálfstæði Íslands byggist á
góðum samskiptum við alþjóðasam-
félagið og þátttöku á þeim vettvangi.
Á sama tíma segir Sturla Böðvarsson
á Hrafnseyri að öllu sé fórnað til
að koma Íslandi í ESB. Segir hann
á myndrænan hátt að stjórnvöld
vinni að því að draga niður íslenska
fánann og hífa upp þann evrópska.
Það fer að verða freistandi að hlusta
bara á fjallkonuna sem talar um sjó-
inn, fossana og fuglasönginn
í dalnum heima.
jse@frettabladid.is