Samvinnan - 01.03.1944, Qupperneq 4

SAMVINNAN
3. HEFTI
þessum góðu hlutum mun falla í skaut þjóðarimjar
nema sú lífsskoðun verði ráðandi í landinu, að öll
framleiðsla verði að bera sig.
Fram að þessu hefur upplausnarstefnan haft byr í
seglin, vegna þess mikla fjármagns, sem barst hingað
frá bandaþjóðunum. Það varð kjörorð upplausnarleið-
toganna að nota peningaflóðið til að auka sem allra
mest dýrtíðina í landinu, einmitt í því skyni að láta
framleiðsluna stöðvast um leið og stríðsþjóðirnar
hætta að kaupa hér matvæli með verði, sem er langt-
um hærra en heimsmarkaðsverð á friðartímum. Leið-
togar Sambandsins bentu stjórnmálamönnum, sem
fengust við myndun nýrrar ríkisstjórnar haustið 1942,
á þann eðlilega grundvöll, að kaup verkamanna, laun
opinberra starfsmanna og verð á íslenzkum land-
búnaðarvörum á innlendum markaði, yrði að lækka
smátt og smátt, í eðlilegum hlutföllum, þar til þjóðin
verður samkeppnisfær við nábúa sína. En leiðtogar
upplausnarlýðsins þvertóku fyrir að fara þessa leið.
Þeir hindruðu stjórn dr. Björns Þórðarsonar nokkrum
vikum síðar frá að beita sér móti dýrtíðinni með þess-
um hætti. Þeir hafa tvisvar sinnum hafnað tilboði
Búnaðarfélags íslands um að lækka framleiðsluvörur
bænda og kaup launþega á þann hátt, að þjóðarbú-
skapurinn gæti borið sig. í stað þess að lækka dýrtíð-
ina var almennt kaup í Reykjavík hækkað um sjötta
hlut nú í vetur, þó að hvergi sæist örla á verðhækkun
íslenzkrar framleiðslu, heldur þvert á móti sýnilegt,
að lækkun myndi vera í aðsigi. Kaup heyskapar-
manna í sveitum mun að líkindum hækka í samræmi
við þessar aðgerðir um 40—50 kr. á viku, þó að land-
búnaðurinn eigi að etja við vaxandi örðugleika.
Leiðtogar upplausnarstefnunnar ætla sýnilega að
auka dýrtíðina eftir megni meðan stríðið varir. Þegar
verðfallið kemur, stöðvast atvinnan í landinu. Útvegs-
menn geta ekki gert út. Iðnaðurinn hefur ekki mark-
að fyrir sínar dýru vörur og landbændur geta alls
ekki keppt um verð við nábúaþjóðirnar. Það sem
upplausnarleiðtogarnir vilja, er að dreifbýlið í sveit-
um og hin minni sjávarþorp eyðist og fólkið flytji
saman til stærstu verstöðvanna. Þar vilja þeir knýja
fram eins konar atvinnubótavinnu í nýjum stíl. Þá á að
reka útveginn á ábyrgð ríkissjóðs og hinna stærri
bæja. Iðnaðurinn á að fá sömu aðstöðu. í nánd við hið
nýja þéttbýli á að koma á fót stórfelldum Korpúlfs-
staðabúskap, véliðju til að framleiða mjólk handa
þeim, sem búa á sjávarbakkanum. Leiðtogar upp-
lausnarmálanna krefjast þess að haldið verði öllum
„kjarabótum“ stríðsáranna. Dýrtíðin á að haldast.
Krónutala kaupgjalds og launa á fremur að hækka en
lækka. Þessu nýja kerfi verður ekki haldið við nema
með tveim úrræðum. í fyrsta lagi að fella ísl. krón-
una meir og meir í hlutfalli við mynt engilsaxnesku
þjóðanna, og með því að ganga að öðru leyti á eignir
og innstæður landsmanna, nnz þjóðin er gersam-
lega eignalaus. Verðfelling krónunnar myndi jafnótt
leiða til samsvarandi kauphækkunar, unz krónan væri
orðin fimmeyringur. Þá væri búið að eyða til fulls öll-
um innstæðum og sjóðeignum landsmanna. Tugir
þúsunda af landsmönnum hefðu þá fyrir andlegan
vanmátt sólundað nokkrum hundruðum milljóna af
hinni gömlu samandregnu og nýfengnu peningaeign
borgaranna í landinu. Hrun atvinnuveganna og krón-
unnar myndi leiða til fjárflótta úr landinu eins og
jafnan á sér stað, þegar þjóðargjaldþrot er í aðsigi.
Hinir skjótfengnu fjármunir hefðu horfið sviplega,
líkt og þegar þeir þeir komu. íslenzka þjóðin gæti
tekið undir með hinum fræga raunamanni Gyðinga,
um að hún hefði komið nakin í þennan heim og
myndi hverfa héðan aftur eins og hún kom.
Sá hluti þjóðarinnar, sem vill vinna fyrir sínu
brauði og ekki steypa landinu úr tiltölulega góðum
fjárhagskringumstæðum í eymd og volæði, verður að
búast til varnar móti aðsteðjandi hættu. Landbúnað-
urinn hefur að ýmsu leyti sérstöðu. Dýrtíðin hefur
leikið sveitafólkið harðast. Þar er fólkseklan mest við
framleiðslustörfin. Þar hefur fólkið, sem eftir er í
sveitinni, orðið að leggja á sig mesta samfellda vinnu.
En bú flestra bænda eru skuldlaus og víða allmiklar
innstæður. Hættan fyrir bændastéttina verður mest,
þegar verðfallið kemur. Sá bóndi, sem hefur þá kaupa-
mann með 350 kr. kaupi um vikuna auk hlunninda,
og verður að greiða annað kaup eftir því, er svo að
segja á augabragði búinn að eyða handbærum eignum
og kominn í skuldasúpu. Ef upplausnarstefnan heldur
áfram óhindraða vegferð eins og hingað til, er óhjá-
kvæmileg skylda bændastéttarinnar að minnka bú
sín í bili, meðan élið gengur yfir, þar til svo er komið,
að þeir þurfa sama sem enga aðkeypta vinnu. Þetta
mun verða ógeðfellt mörgum dugnaðarmanni. En þar
er ekki nema um tvennt að ræða fyrir bóndann:
Hann verður að búa að sínu, eða eyða samanspöruðum
eignum í vonlausan tekjuhallabúskap, þegar verð-
hrunið dynur yfir landið.
Sjávarútvegurinn er yfirleitt rekinn með vélaorku
og mikilli aðkeyptri vinnu. Útvegsbændur geta ekki
haldið áfram atvinnu sinni, jafnvel ekki um stutta
stund, sem einyrkjar. Þegar sjávarvörur íslendinga
hrapa í verði en útgerðarkostnaðurinn breytist ekki,
að því er kemur til innlendrar eyðslu, þá kemur
stöðvunin af sjálfu sér. Þessi stöðvun er nú þegar
fram komin í saldsíldarframleiðslunni. Framleiðslu-
kostnaður saltsíldar virðist nú þegar orðinn svo hár,
að varan reynist ekki seljanleg á erlendum markaði.
72