Samvinnan - 01.03.1944, Page 21

3. HEFTI
SAMVINNAN
Norræna félaéið tuttuéu oú fimm ára
Ógnir hinnar fyrri heimsstyrjaldar, sameiginlegir
örðugleikar og utanaðkomandi hættur þjöppuðu
hinum friðsömu og frelsisunnandi Norðurlandaþjóð-
um þéttar saman, um sameiginleg hagsmunamál og
hugsjónir, en áður hafði átt sér stað. Aðalviðfangs-
efni þessara ára var að halda þjóðunum utan við
styrjöldina og það tókst. En upp úr því samstarfi, sem
þá átti sér stað, óx síðan skilningurinn á gildi
traustrar samhyggðar og samvinnu þessara bræðra-
þjóða um utanríkis-, viðskipta- og menningarmál.
Enda jókst samstarf þessara þjóða með hverju ári
á fleiri og fleiri sviðum fram að yfirstandandi ó-
friði. Um hernaðarlega samvinnu var þó ekki að
ræða, enda fjarri þessum þjóðum að hugsa um
hernað. Það var eins og engum manni dytti í fullri
alvöru í hug, að Norðurlandaþjóðirnar lentu í stríði.
Þær áttu ekki í neinum deilum við aðrar þjóðir, á-
sældust ekkert frá öðrum, en undu glaðar við sitt.
Þær gerðu sér það því ekki ljóst, að sá tími væri í
nánd, að hnefarétturinn yrði hinn ríkjandi réttur í
heiminum.
En upp úr þessu samstarfi Norðurlandaþjóðanna,
er hófst á fyrri stríðsárunum með hinni sameigin-
legu hlutleysisyfirlýsingu þeirra í byrjun ófriðarins
og þriggjakonungafundinum í Málmey 1914, hófst
hreyfing fyrir því víðsvegar á Norðurlöndum að
stofna félagsskap, sem starfaði í öllum Norðurlönd-
unum og hefði það markmið, að auka gagnkvæma
kynningu þessara þjóða, efla vináttu þeirra og
samstarf á sem flestum sviðum. En jafnframt var
undirstrikaður jafnréttis- og sjálfsákvörðunar-
réttur hverrar þjóðar í þessari samvinnu. Sá
maður, sem fyrstur barðist fyrir því, að stofnaður
yrði sérstakur félagsskapur, er ynni að eflingu nor-
rænnar samvinnu, var danski augnlæknirinn Heer-
fordt í Hróarskeldu. Hann ferðaðist um og flutti
fyrirlestra um málið í Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
Loks var fundur haldinn um málið í Svíþjóð í byrj-
un ársins 1918 og nefndir stofnaðar til þess að und-
irbúa félagsstofnun í öllum þrem löndunum. Sam-
eiginlegt ávarp undirbúningsnefndanna var síðan
birt samtímis í öllum löndunum þann 24. febr. 1919,
þar sem stefnuskrá væntanlegs félags var lýst. For-
göngumenn að félagsstofnuninni voru, af hálfu Svía
Carleson fyrrv. fjármálaráðherra og prófessor
Hecksher, prófessor Friis, Alexander Foss verkfræð-
ingur og Neergaard þáv. forsætisráðherra af hálfu
Dana og Joh. L. Mowinckel, Stórþingsfprseti af hálfu
Norðmanna. Hugmyndin fékk góðar undirtektir og
félögin voru stofnuð, þann 1. marz 1919 í Svíþjóð,
12. apríl í Noregi og 15. apríl í Danmörku. Fyrsta
marz voru 25 ár liðin frá því félagið var fyrst stofn-
að. Hér á íslandi var félagið stofnað þann 29. sept.
1922, aðallega fyrir forgöngu Sveins Björnssonar
núverandi ríkisstjóra og prófessor Paasches frá Oslo,
en Matthías Þórðarson fornminjavörður var kosinn
fyrsti formaður félagsins. í Finnlandi var félagið
stofnað 1924. Norrænt félag var að vísu stofnað 1919,
en það mun strax hafa hætt störfum.
Mér er því miður lítt kunn starfsemi félagsins
hér á landi fyrstu árin, því gerðabækur þess eru
glataðar. Allmikið líf mun hafa verið í félaginu
fyrstu árin. En eftir 1926 var starfsemi félagsins
mjög lítil eða engin. Það hafði að minnsta kosti eng-
in sambönd við hin félögin á Norðurlöndum, fram
til ársins 1931. En þá gengust þeir Sigurður Nordal
prófessor og Guðlaugur Rósinkranz yfirkennari fyrir
endurstofnfundi í félaginu, þann 23. febr. Þá hóf
félagið starf að nýju, þótt fámennt væri, eða eitthvað
um tíu manns. Síðan hefur félagið stöðugt starfað
og aukið starfsemi sína með ári hverju, samtímis
því, sem félagsmannatalan hefur aukizt upp í um
1200 nú. Deildir innan félagsins eru nú starfandi á
ísafirði, Akureyri og Siglufirði.
Norrænu félögin eru sjálfstæð félög, hvert í
sínu landi, en höfðu sameiginlega fulltrúafundi á
ári hverju til þess að ræða sameiginleg áhuga-
mál og framkvæmdir. Síðasti fulltrúafundurinn
var haldinn hér á íslandi sumarið 1939 og komu
þá hingað ýmsir helztu forvígismenn félagsins í hin-
um Norðurlöndunum. Á þessum fundi voru margar
ákvarðanir teknar um nýjar framkvæmdir og störf.
En stríðið hefur nú um skeið hindrað flestar þær á-
ætlanir. Síðan hafa félögin starfað hvert í sínu lagi,
eftir því sem geta þeirra og aðstaða hefur leyft. En
stríðið hefur ekki megnað að drepa samúð, sam-
starfsvilja og trú hinna norrænu þjóða á gildi og
framtíð norrænnar samvinnu, sem ljósast kemur
fram í því, að aldrei hefur meðlimum fjölgað svo
ört í félögunum eins og á stríðsárunum. í Dan-
mörku hefur félagsmannatalan meira en tvöfaldazt
og eru nú 15 þúsund manns í félaginu, í Svíþjóð
hefur hún nær því tvöfaldazt og er 7 þús., í Finn-
landi hefur hún margfaldazt og er nú nálægt 7
89