Samvinnan - 01.02.1947, Blaðsíða 10

Jú, en þá verðið þið að þegja á meðan. Já,
það var þegar eg bjó hjá mági mínum í
Smoljenstjins, þrem árum áður en ófriðurinn
við Þjóðverja byrjaði. Margir voru þá í þann
veginn að byrja á vorsáningunni. Það var í
rökkrinu kvöldið fyrir boðunardag Matíu, að
upp komst, að stolið hafði verið tveim hest-
um nóttina áður. Þetta voru afbragðs hestar,
svo að það var auðvitað, að þjófarnir höfðu
vitað, hvað þeir voru að gera. Bændurnir
héldu út á akrana og voru ráðvilltir. Hvað
átti nú að taka til bragðs, og hvar átti að leita
þjófanna? Allir voru á einu máli um, að Sí-
gaunar hefðu stolið hestunum, því að Sí-
gaunatjöld voru skammt vestan við þorpið.
Menn ruku þangað, og þá var eldurinn ekki
kulnaður í hlóðunum, svo að Sígaunarnir
hlutu að vera nýfarnir. A boðunardag Maríu
átti að verða hestamarkaður í næsta þorpi, og
bændurnir, sem stolið hafði verið frá, efuðust
ekki um, að þar ætti að losna við þýfið.
I'íbkkrir bændanna hó'fu leit, og í kjarri
skammt frá hlóðunum fundu þeir brátt ung-
an Sígauna, sem húkti þar í felum. Hann
hafði töfalda harmoniku hangandi á bakinu.
Þeir tóku að krefja hann sagna um hestana
()j5|Spurðu, hvers vegna hann væri að fela sig.
Sígauninn tók guð til vitnis um, að hann vissi
bkjjtirt um neina hesta. Hann hefði verið á
leið til næsta þorps en orðið hræddur og fal-
ið sig, er hann hefði heyrt til þeirra.
Nú já, sögðu bændurnir. Það er bezt að við
lijálpum þér til að segja sannleikann.
Svo tóku þeir að berja hann. Þeir lömdu
hann í ákafa nokkra stund, en svo tóku þeir
sér hvíld, til þess að hann gæti áttað sig, og
því næst byrjaði yfirheyrzlan aftur. Hvar
voru hestarnir?
Sígauninn sagði: Þið getið limlest mig,
bændur, en eg hef sagt ykkur sannleikann, og
þótt þið drepið mig, get eg ekki sagt neitt
annað. Eg er kristinn eins og þið, bætti hann
við og dró kross innan úr barmi sínum.
Þeir bundu hendur hans fyrir aftan bak og
fóru með hann til þorpsins, til þess að húð-
strýkja hann þar til dauða. Fólkið beið þar
eftir þeim, og það réðst um leið á Sígaunann,
bæði karlar og konur, og lamdi hann með því
sem var hendi næst, með prikum og lurkum,
og sumir höfðu jafnvel hlaupið eftir skörung-
um. Lengi vel þagði Sígauninn, en svo tók
hann að stynja í lágum hljóðum. Bændurnir
héldu, að hann væri að segja eitthvað um
hestana og hættu barsmíðunum. En hann
var þá nær dauða en lífi, höfuðið yar eitt
blóðstykki, og annað augað hafði ,verið barið
út úr höfðinu; það hékk á þræði. Sígauninn
sagði:
Eg veit nú, að eg á ekki langt eftir, og mig
langar þess vegna til þess að biðja ykkur
einnar bónar. Leyfið mér nú að leika á har-
monikuna mína einu sinni áður en eg dey.
Bændurnir ráðguðust sín á milli, sögðu svo:.
Spilaðu bara á harmonikuna eins og bezt
þú getur; við kálum þér hvort sem er.
Þeir leystu hendur hans og fengu honum
harmonikuna. Hann mælti þá:
Góðu menn, verið þið nú svo vænir að gefa
mér vatnssopa að drekka, svo að ekki verði
hægt að segja ykkur það til hnjóðs, að þið
hafið látið mig deyja þyrstan.
Það var komið með vatn í krús. Hann
tæmdi hana, hellti fáeinum dropum í lófa
sinn og skolaði mesta blóðið af andlitinu og
reyndi að ýta auganu inn í augnatóftina.
Eg get ekki spilað meðan eg ligg hérna á
jörðinni, sagði hann svo. Eg þarf að fá eitt-
livað til þess að sitja á.
Þeir kornu með trékubb. Hann stundi af
sársauka, þegar hann stóð á fætur, og einhver
studdi hann til sætis.
Svo tók Sígauninn að spila lag, og annað
eins sorgarlag hafði enginn nokkru sinni
heyrt áður. Allir stóðu grafkyrrir og þöglir og
horfðu á Sígaunann. Niður kinnar hans
runnu saman tár og blóð. Kvenfólkið fór að
jiurrka sér um augun á blússuermunum, er
]>að sá þessa hörmulegu sjón, og bændurnir
urðu voteygir.
Sígauninn hætti að leika, hristi höfuðið of-
urlítið og sagði:
Nú eruð þið búnir að limlesta mig, eg hef
kvalir innvortis og mér líður hræðilega, en
ef þið viljið gefa hér ofurlitla mjólk að
drekka, skal eg spila fyrir ykkur eitt lag til.
Kvenfólkið leit rannsakandi á bændurna.
Þeir stungu saman nefjum og tilkynntu síð-
an:
Já, skítt með það! Sækið bara mjólkursopa,
því að hann verður drepinn hvort sem er.
Ivonurnar hlupu inn og sóttu mjólk, og ein
hjartagóð stúlka kom meira að segja með egg.
Sígauninn drakk mjólkina og borðaði eggið,
en því næst byrjaði hann á öðru lagi. Ekki
leið á löngu áður en konurnar fóru að bregða
svuntuhornunum upp að augunum, sumar
tóku að snökta, og ein fór að hágráta.
Þá urðu bændurnir bálvondir.
Hættu, hrópuðu þeir. Nú er nóg komið af
þessu jarðarfararspili þínu. Þú ert jiokkaleg-
ur refur, ætlar að reyna að bræða í okkur
hjartað, en það tekst nú ekki, karl minn. Þú
skalt ekki fá tækifæri til að stela fleiri hest-
um í þessu lífi.
Nú grátbað Sígauninn þá:
Það skiptir engu héðan af, hvort þið drep-
ið mig núna á stundinni eða ekki, því að eg
er dauðans matur hvort sem er; eg finn það
á kvölunum, sem eg hef innvortis. Ef þið vilj-
ið nú vera svo vænir að gefa mér eitt glas af
vodka, þá skal eg spila fyrir ykkur eitthvað,
sem líf er í — og kveðja þannig þessa fögru
veröld.
Nú leituðu bændurnir ráða skynseminnar:
A morgun er boðunardagur Maríu, og við
eigum nóg vodka, sem við ætluðum til morg-
undagsins. Hví ættum við ekki að drekka skál
fyrir sálarheill vesalings Sígaunans, úr því að
hann er rétttrúaður eins og við og hefur kross
hangandi um hálsinn? Náið í vodkað, skip-
uðu þeir konunum.
Sígauninn tæmdi glasið og stundi við.
Það er eins og eldur logi inni í mér, sagði
hann og þandi út harmonikuna og tók að
leika danslag. Menn stóðu sem steini lostnir
og trúðu varla sínum eigin eyrum, því að
það var eins og heil hermannahljómsveit væri
komin til þorpsins, og fádæma hrifning greip
alla, sem á hlýddu. Fingur Sígaunans þutu
yfir takkana, svo að varla mátti auga á festa.
Kvenfólkið tók að stíga taktinn; það svipti
klútunum af höfði sér og setti hendurnar á
mjaðmirnar. Bændurnir slógu hælununm í
jörðina, svo að dundi í. Þegar Sígauninn sá
[tetta, rétti hann fram glasið, og það var hellt
í það orðalaust. Menn skáluðu við hann í
mestu vinsemd og hópuðust aftur utan um
hann.
Spilaðu bara og dragðu ekki af þér; þá
skaltu íá meira að drekka.
Og hamingjan góða, nú byrjaði ballið fyrir
alvöru. Enginn hafði nokkurn tíma vitaðann-
að eins. Bæði karlar og konur slepptu gjör-
samlega fram af sér beizlinu í dansinum, og
unglingarnir fóru að dæmi þeirra. Allir
sungu, klöppuðu saman höndunum og gáfu
selbita út í loftið. Slgauninn drakk vodka og
rétti oft fram glasið eftir meiru. Þegar allt vín
var búið, var sent til næsta þorps eítir meiru,
og þaðan kom fjöldi fólks hlaupandi, því að
alia langaði til að sjá og heyra, livernig Sí-
gauninn kveddi lífið með harmonikunni
sinni. Er leið á kvöldið fóru konurnar að
biðja Sígaunanum stundargriða:
Heyrið þið nú, bændur. Þið ættuð alls ekki
að gera út af við Sígaunann núna, heldur
skuluð þið hafa hann í varðhaldi í nótt. Á
morgun er boðunardagur Maríu, og okkur
langar til að heyra hann spila nokkur dans-
lög enn. Það er nógur tíminn að lífláta hann
eftir morgundaginn.
Nú voru bændurnir orðnir kenndir og
ljúfir í skapi, og þeir voru alveg á sama máli.
Auðvitað gætu þeir alveg eins frestað aftök-
unni; þeir hefðu þetta allt í hendi sér. Það
væri bezt að lofa greyinu að lifa í nótt.
Sígauninn var færður inn í hlöðu og henni
læst rammlega.
Næsta morgun var hlöðudyrunum lokið
upp, en þá fannst ekki tangur né tetur af Sí-
gaunanum hann var allur á bak og burt. —
Bændurnir spunnu upp úr sér blótsyrðin og
kenndu konunum um allt saman. Djöfuls
hálfvitar gætu þær verið að hafa látið Sígaun-
ann hlunnfara sig og hræra til meðaumkun-
ar. Þetta væri allt þeirra sök, að hann hefði
komizt undan. Konurnar krossuðu sig á bak
og brjóst. Hvernig átti þeim að geta dottið í
hug, að svona myndi fara? Hlaðan var rann-
sökuð, og þá kom í ljós, að Sígauninn hafði
grafið göng undir einn vegginn. Já, Sígaun-
arnir! Þeir kunna að handleika harmonikuna
sína.
Hvað varð um harmonikuna? spyr Aljosja,
þegar Anikon hefur lokið frásögninni.
Harmonikuna tók hann auðvitað með sér,
því að hún var það dýrmætasta, sem hann
átti í eigu sinni.
En hestarnir? spyr annar drengur.
Eigendurnir fundu þá á hestamarkaðnum
og tóku þá með sér heim.
Allir eru hljóðir um stund. Handan frá
kyrrlátu þorpinu kveður við bjölluhljómur
„saratovkunnar", og íkornarnir á gilbrúninni
taka undir.
Ykkur finnst þó ekki, að hann Mitja Sazjin
kunni að spila á harmoniku? segir Anikon
gamli og spýtir með fyrirlitningu á einn
trjástofninn.
Litlu drengirnir horfa á hann hálffeimnis-
lega, á meðan þeir hlusta á óminn frá „sara-
tovkunni“, en svo ganga þeir allir til og spýta
á sama stað.
10