Samvinnan


Samvinnan - 01.02.1947, Blaðsíða 19

Samvinnan - 01.02.1947, Blaðsíða 19
Hino nyi tímareikningur Stutt íerðalag í rúmi og tíma með höf. „Tímavélarinnar" p'i'IIR styrjöld, sem þá sfðustu, þar sem milljónir manna urðu fyrir ástvinamissi, 6anga út frá þvi sem vísu, að gátan um * °g dauða verði tekin til nýrra, gagngerðra rannsókna, bæði af vísindamönnum og leik- niönnum. Allir fhuga hana einhvern tíman á *vinni. Hún er alheimsmál og kemur öllum '‘ð, livaða hörundslit sem þeir bera, og hvaða Pjóðflokki sem þeir tilheyra. Sumir líta þannig á, að við sitjum allir í nokkurs konar fangabúðum, allir dauða- o;í:mdir og án vonar um náðun. Eftir nokkra iratugi kemur kallið og við erum með hátíð- egri athöfn sendir til eilffrar eyðingar, sam- væmt skoðunum þeirra, sem telja sig „upp- ýsta og „fordómalausa". Aðrir, og þeir munu fleiri, hafa jafnan á •^kteinum eitt svar við þessari nýtízkulegu lífsskoðun, þar sem er lífshugmynd hinna ýmsu trúarbragða, sem eru ólfk um margt, en mætast þó öll að lokum f trúnni á eilíft líf. Til skamms tíma hefur mönnum virzt, að trú og þekking ættu ekki samleið. Vfsindin hafa stundum afneitað eilffðinni. Þá hrapar allur heimur að gjöreyðingu, bjarmi sólar og stjarna slokknar og deyr og ekkert líf er þá eftir þetta líf. En á síðustu árum hafa ýmsir alvarlega hugsandi vísindamenn bent á mark- verð, ný íhugunarefni, sem öll mætast í sama brennipunkti, mestu og alvarlegustu gátu mannlífsins, um lífið sjálft, tfmann og eilífð- ina. Þessar athuganir snúast að verulegu leyti um eðli og eiginleika tímans. Gleggri skiln1 ingur á gátunni um tfmann opnar mikið og nýtt útsýni fyrir mannlegt fmyndunarafl. Einn af brautryðjendunum á sviði þessara nýtízuklegu tímarannsókna er enski flug- fræðingurinn J. W. Dunne. Allt frá bernsku hefur timareikningurinn töfrað þennan raun- sæja verkfræðing, sem ekki gat tileinkað sér gagnrýnislaust hinar viðurkenndu hugmynd- ir mannsins um þetta efni. Honum þótti furðulegt, að hann skyldi að nokkru leyti geta lifað viðburði framtíðarinnar í draumi, stundum fléttaða við atburði liðins tíma. Hann hóf því að skrásetja drauma sina og annarra, og eftir því sem tímar liðu þóttist hann þess umkominn að varpa fram nýrri hugmynd um lífið og tilveruna. Rit hans um þessi efni, „Tilraunir með tímann", vakti miklar umræður í milli eðlisfræðinga, stærð- fræðinga og sálfræðinga, þegar það fyrst kom út. Dunne dró rúmmáls dímensjónirnar þrjár saman í eitt og með því að leggja tfma-dím- ensjónina hornrétt á hið þekkta rúm, tókst honum að gera grein fyrir hugmynd sinni um eðli tímans. í augum hans er vakan eins og pennaoddur, sem ritar á auða pappfrsörk. Draumvitundin, hins vegar, þcgar penninn stöðvast, gefur vitundinni frelsi til þess að iireyfa sig óhindrað fram og aftur um alia línuna — stökkva milli framtíðar og fortíðar og vefa viðburðina saman í eitt. Draumar eru þyngri, því fastar sem menn sofa og ná liá- marki f því, sem við í fáfræði okkar köllum dauða. Þessi heimur draumanna — og dauðans — innibindur möguleika til sæluástands og for- dæmingar á orthodoxa trúarbragðavisu, að áliti Dunnes, þvi að tvö öfl skapa drauma: Kærleikur og ótti. Kærleikurinn nær oftast óskatakmörkum sínum, en óttinn veldur sár- ustu kvöl. í draumnum heyra þeir, sem hafa gleymt sjálfum sér í kærleika til annarra, feg- urri tóna en hið jarðneska eyra móttekur, en sá, sem er haldinn ótta og sjálfselsku kynnist aldrei þessari fögru symfóníu. Dunne beinir máli sínu oftast til „manns- ins á götunni" — liins óbreytta borgara, — þvf að hugsanir hans og orð, segir Dunne, eru óbundin af vísindalegum kennisetning- um. Og hugsanaferill Dunnes er vissulega ekki mjög torskilinn, ef menn gera sér það ómak að hugleiða hann — ótruflaðir og óbundnir af fangabúðum hversdagslífsins. — Eins og hver lína, segir hann, er ótölulegur grúi stærðfræðilegra punkta og eins og yfir- borð er í rauninni ótölulegur fjöldi lína, sem iagðar eru hlið við hlið, eins og rúmið er ótölulegur fjöldi yfirborða, sem lögð eru hvert ofan á annað, er tíminn — fjórða dímensjónin — aðeins rúmmál, sem raðað er hverju við hlið annars. Við lifum tímann f vökunni, þá er okkur þeytt áfram með hraða ljóssins, eins og þegar penni rispar hratt á auða pappírsörk, við erum þvingaðir áfram á „þrídímensjónölum“-vettvangi af því „sem er“. En svefninn, eins og dauðinn, er ekki annað en það, að þessi þvingun hættir. Við erum þá frjálsir að lifa í öllu rúminu en ekki aðeins takmörkuðum hluta þess, frjálsir að ferðast í tímanum eins og Wells með tíma- vélinni sinni. Hugsun og draumur verða þannig lifandi raunveruleiki fyrir hina frjálsu sál. Undirvitundin kemur upp á yfir- borðið. Brezki verkfræðingurinn Dunne og raunsæis- maðurinn og skáldið H. G. Wells hafa birt nýjar filgátur um tímann, lífið og draumana. Samvinnan býður hér upp á stutt ferðalag með þeim, til fróð- leiks og skemmtunar fyrir þá, sem hafa 'gaman af því að glíma við slíkar gátur. 19

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.