Samvinnan - 01.12.1947, Blaðsíða 4

ir hina undursamlegu reynslu foreldra-
gleðinnar, að hún verður þeim einnig
kær, sem eldri eru.
EINKENNI beztu jólasálmanna er
þá líka það, hvernig tekst að lýsa
þessum atburði og túlka hann. í jóla-
sálminum er það einkum barnið í jöt-
unni, sem hyllt er og sungið er um,
barnið fátæka, sem á að verða frelsari
heimsins. Þar er einnig lýst engla-
söngnum:
Um dýrð guðs föður, frið á jörð
og föðurást á barnahjörð
Yndislega lýsir séra Matthías
Jochumsson jólahátíðinni í Skógum,
er hann man „fullvel“ eftir fimmtíu
ár:
Kertin brunnu björt á lágum snúð,
bræður fjórir áttu ljósin prúð,
mamma settist sjálf við okkar borð:
sjáið ennþá man eg hennar orð:
„Þessa hátíð gefur ykkur guð,
guð. hann skapar allan lífsfögnuð,
án hans gæzku engin sprytti rós,
án hans náðar dæi sérhvert ljós.
Þessi ljós, sem gleðja ykkar geð,
guð hefir kveikt, svo dýrð hans gætum séð;
jólagleðin ljúfa lausnarans
leiðir okkur nú að jötu hans.“
Síðan hóf hún heilög sagnamál,
himnesk birta skein í okkar sál;
aldrei skyn né skilningskraftur minn
skildi betur jólaboðskapinn.
MARGIR jólasálmarnir eru svo að
segja alþjóðaeign og hafa verið
sungnir öldum saman í kristnum lönd-
um. Elzti jólasálmurinn í núgildandi
sálmabók vorri mun vera sálmurinn:
„1 Betlehem er barn oss fætt“. Þetta
er að stofninum til ævagamall latnesk-
ur sálmur frá 13. öld („Puer natus in
Bethlehem"), og er liann nú sunginn
með dönsku lagi, sem einnig er talið
að vera frá miðöldum. Sálmurinn var
fyrst þýddur í sálmabók Guðbrands
biskups 1589, en stóð síðan í Grallar-
anum og sálma- og messubókinni,
sem gefin var út á Hólum 1742.
Var sálmurinn upphaflega 10 erindi,
og hljóðar hið fyrsta þannig í sálma-
bók Guðbrands:
Borinn er sveinn í Betlehem,
bezt gleðst af því, Jerúsalem.
Hallelúja.
í Aldamótabókinni (,,Leirgerði“) er
sálminum sleppt, en hann er aftur
tekinn upp í Nýjan Viðbæti 1861, þá í
lagfærðri þýðingu eftir séra Stefán
Thorarensen, nema felld eru úr þrjú
erindi. Þannig var sálmurinn prentað-
ur í sálmabókum Péturs biskups.
Hefst nú sálmurinn á þessa leið:
Oss barn er fætt í Betlehem,
þeim boðskap fagnar Jerúsalem.
Hallelúja.
Loks tók séra Valdimar Briem sig
til og orti sálminn alveg upp að nýju
líkt og Grundtvig hafði áður gert í
Danmörku, og þannig birtist hann oss
fyrst í sálmabókinni 1886. Er sálmur-
inn nú 9 erindi og reyndar endurkveð-
inn fremur en þýddur, enda er hann
nú í stórum fegurri og skáldlegri bún-
ingi en jafnvel latneski frumsálmur-
inn, þó jafnframt svo einfaldur, að
hvert barnið skilur. Þetta er fagnaðar-
söngur. Mannanna börn taka undir
söng englanna, og
„Hvert fátækt hreysi höll nú er,
því guð er sjálfur gestur hér.
Hallelúja.
TVEIR jólasálmar Lúthers hafa
staðið í sálma- og messusöngs-
bókurn vorum svo að segja frá siða-
skiptum. Annar þessara sálma:
„Heiðra skulum vér herrann Krist“
(„Gelobet seist du, Jesu Christ“), var
upphaflega þýddur af Marteini bisk-
upi Einarssyni og stóð í sálmabók
hans 1555. Hljóðar upphafserindið
þannig:
Heiðra skulum vér lierrann Krist,
hann varð maður af guðdómslist,
fæddi hann mey sú, er fremsta veit,
fyrir það gleðst öll englasveit.
Kyrie-eleison.
í sálmabókum Guðbrands og Grall-
aranum kernur sálmurinn í nýrri þýð-
ingu og naumast betri og er þá notað-
ur fyrir messuupphaf (introitus) á jól-
unum. Hefst hann nú þannig:
Heiðra skuium vér herrann Krist
að hann maður oss fæddist
af hreinni jómfrú María
og því gleðst öll sveit englanna
Kyrie-eleison.
Hinn jólasálmurinn eftir Lúther,
sem ekki síður er frægur, er sálm-
urinn: „Af himnurn ofan boðskap
ber“ („Vom Himrnel hoch Da kam ich
her“). Þessum sálmi fylgir sú saga, að
Lútlier liafi ort hann eitt sinn, er hann
sat yfir vöggu sonar síns á jólanótt.
Eins og kunnugt er, var Lútlier söngv-
inn mjög og allvel skáldmæltur, og
orti hann marga sálma, og er jafnvel
talið, að hann hafi eitthvað fengizt
við tónlagasmíði. Lék hann stundum
á gígju eftir kvöldverð og lét þá börn
sín syngja með. Sálmur þessi er líka
kallaður barnalofsöngur í sálmabók
Guðbrands (1589), en í Grallaranum:
„englalofsöngur um blessaða barnið
Jesú“. Var sálmurinn upphaflega 15
erindi, og hljóðar hið fyrsta þannig í
útgáfum Guðbrands:
Ofan af himnum hér kom cg,
hef eg tíðindi gleðileg,
tíðindi góð vil eg yður tjá
trúa megið þér víst þar á.
Sálminum var útskúfað úr Alda-
mótabókinni, en séra Stefán Thoraren-
sen þýddi hann upp að nýju og stytti
um þriðjung, og birtist hann þannig
í Nýjum viðbæti. Og í sálmabókina
1886 var hann síðan tekinn með lítils-
háttar breytingum, og stendur hann
þannig enn í sálmabók vorri. Sálmur-
inn hefur ávallt verið sunginn með
hinu sama lagi frá því um siðaskipti.
Séra Stefán Thorarensen.
Séra Stefán Thoraensen (f. 1831,
d. 1892) var um tæpt þrjátíu ára skeið
prestur að Kálfatjörn. Hann var skip'-
aður í sálmabókarnefndina 1867 o?
1878, og voru eftir hann 34 sálmar í
sálmabókinni 1886, en 29 í núgild-
andi sálmabók. Hann var lipurt skáld
og söngvinn mjög og þótti tóna lista-
vel. Frumkveðnir sálmar hans voru þó
snjallari en þýðingarnar, og má í því
efni benda t. d. á sálminn nr. 35 í
sálmabók vorri: „Mín sál, þinn söng-
ur hljómi“, sem er sérstaklega skáld-
legur. Mikla þökk á þó séra Stefán
skilið fyrir að hafa komið þessum
klassisku sálmum aftur inn í sálma-
4