Samvinnan - 01.12.1947, Blaðsíða 5

bók vora. Enn hefur hann þýtt úr
dönsku lítinn en hugljúfan jólasálm,
sem vér mundum ekki vilja missa úr
sálmabók vorri-
„Sem börn af hjarta viljúm vér
nú vegsemd Jesú flytja hér.“ o. s. frv.
Sálmurinn er sunginn með hinu
fagra lagi Berggrens.
EF taka ætti jólasálmana eftir ald-
ursröð, bæri næst að nefna þýzka
sálminn: „Sjá, morgunstjarnan blikar
blíð“ („Wie schön leuchtet der Mor-
genstehr"), eftir Filippus Nicolai,
prest í Hamborg (d. 1608), í glæsilegri
þýðingu Helga lektors Hálfdánarson-
ar. Sálmur þessi komst reyndar ekki
inn í sálmabók vora fyrr.en 1886, þó
að kunnur væri hann söngfróðum
nrönnum hér á landi miklu fyrr. Lag-
ið er einnig talið að vera eftir höfund
sálmsins, og hefur það staðið í þýzkum
sálmasöngsbókum frá 1599. Svro er að
sjá, sem Bjarni Jónsson Borgfirðinga-
skáld yrki sáhn sinn: „Gæzkuríkasti
græðari minn“ undir þessu lagi, enda
er lagboðinn: „Hvað morgunstjarnan
skín nú skært“ notaður í sálmabók-
inni 1772 (,,Höfuðgreinabókinni“),
sem Hálfdan rektor Einarsson bjó til
prentunar. Hér er þá einnig ljóð og
lag ævagamalt í lúterskri kirkju.
Enn hefur Helgi Hálfdánarson þýtt
merkan jólasálm: „Syng með oss þakk-
arljóð, himnanna herskari glaður“.
Sálmurinn er eftir Gerhard Terstee-
gen, vefara í Muhlheim við Ruhr (d.
1769). Hann var dulspekingur og lifði
einsetumannslífi, og var talinn svo
mikið göfugmenni, að nálgaðist hei-
lagleik. Komu ýmsir til hans að leita
huggunar sálum sínum. Sálmurinn er
nokkuð styttur í útgáfunni 1945.
Auk þessara þýðinga á frægum jóla-
sálmum, dönskum og þýzkum, eigum
vér í sálmabókinni tvo einkar vinsæla
jólasálma, fruinkveðna eftir séra Helga
Hálfdanarson. Eru það sálmarnir:
»>Velkomin vertu, vetrarperlan fríð“,
og: „Syng guði dýrð, hans dýrkeypt
hjörð“. Hvortveggja sálmurinn er
prýðisvel kveðinn, með sléttu og
felldu rími, mjög kirkjulegir og mynd-
arlegir. Aðeins hætti Helga Hálfdanar-
syni við, að hlaða of miklu af guðfræði
inn í sálma sína, og fer það sízt vel á
jólasálmum. Gæddir voru þó sálmar
Helga þeim trúaryl og skáldlegu
leiftrum, sem gerir þá hugþekka,
enda var Helgi lektor Hálfdanarson,
eins og kunnugt er, einn af aðalhöf-
undum sálmabókarinnar 1886 og orti
nálægt því þriðjung hennar. Helgi
Hálfdanarson var fyrst prestur í Kjal-
arnesþingum og síðan að Görðum á
Alftanesi. En 1867 gerðist hann kenn-
ari við Prestaskólann og varð seinna
forstöðumaður hans. Hann andaðist í
Reykjavík 1894.
Séra Helgi Hálfdanarsonar.
EINI frumkveðni sálmurinn, sem
stóð í Aldamótabókinni, og staðið
hefur til þessa dags í sálmabók vorri,
aðeins með lítils háttar lagfæringum,
er sálmur séra Þorvalds Böðvarssonar:
„Dýrð sé guði í hæstum hæðum“. Er
það mikill og voldugur lofsöngur, sem
sunginn er með frönsku lagi frá miðri
16. öld.
Séra Þorvaldur Böðvarsson var síð-
ast prófastur í Holti undir Eyjafjöll-
um (d. 1836), lærdómsmaður mikill og
hainhleypa til starfa, en átti við ýmis-
legt mótdrægt að etja um dagana. Ævi-
sögu hans, að sumu leyti eftir sjálfan
liann, er að finna í Fjölni, 3. árgangi.
Hann átti 62 sálma í Aldamótabók-
inni, og var eitt höfuðskáld hennar,
en nú munu ekki vera nema þrír
sálmai eftir hann í sálmabók vorri, og
ætla eg, að af þeim muni: „Dýrð sé
guði í hæstum hæðum“ verða langlíf-
astur.
Á er eftir að nefna þann sálminn,
sem vinsælastur hefur orðið af
þeim, sem fyrst birtir voru í Nýjum
Viðbæti 1861, en það er jólasálm-
ur Sveinbjarnar Egilssonar rektors:
„Heims um ból“. Er það sá jólasálm-
ur, sem börnum og unglingum hefur
ef til vill orðið kærastur, og svo mjög
liefir sungizt inn í trúarvitund manna,
að sennilega liefur oftast verið með
liann farið allra jólasálma síðan. í
Ljóðmælum Sveinbjarnar (1856) er
sálmurinn nefndur: „Jólalofsöngur",
og gerð við liann svo hljóðandi atliuga-
semd: „Lagið og hugsunin er tekin
eftir þýzka kvæðinu: „Stille Nacht“.
Hér er því raunverulega um stælingu
að ræða, en ekki þýðingu, enda er
þýzki sálmurinn sex erindi, en sá ís-
lenzki ekki nema þrjú.
Frumsálmurinn er eftir séra Jósef
Mohr, sem var prestur í Hallein, litlu
fjallaþorpi í austurrísku Ölpum. Var
liann ortur á jólanótt 1818, og eru
sögð þau tildrög til þess, að prestur
var sóttur til að skíra nýfætt barn þar
í fjallabyggðinni, hjá fátækum hjón-
um, og varð sálmurinn til í huga hans
á heimleiðinni, er liann gekk gegnum
skógarkyrrðina í nýföllnum snjó og
stjörnuskini. rnnst lionum dásemd
jólanna liafa oorið fyrir augu sín á
þessari stundu Skólakennari þar í
þorpinu , að nafni Franz Xaver Gru-
ber, gerði lag við sálminn daginn eft-
ir, og þannig sungu þeir, presturinn
og skólakennarinn, sálminn við undir-
leik gítars. Barst ljóð og lag á ör-
skömmum tíma út um heim allan og
er nú sungið á fjöldamörgum þjóð-
tungum.
Sveinbjörn Egilsson var söngvinn
vel og lék oft fyrir börn sín á hljóð-
pípu, eða söng með þeim í rökkrinu
Sveinbjörn Egilsson.
á kvöldin. Hef eg heyrt þá sögu um
Jólalofsöng Sveinbjarnar, hafða eftir
Benedikt Gröndal, syni lians, að Ijóðið
hafi orðið til, er hann var eitt sinn að
velja af fyrir börnum sínum, meðan