Samvinnan - 01.12.1947, Blaðsíða 26

Á GAMMABREKKU
(Framhald af bls. 15)
ir án þess vart yrði, einkum þegar þess
er gætt, að ófriðar var von. Hvollinn,
þótt lágur sé, er eina liæðin þar á stóru
svæði, og allt umhverfis marflöt slétt-
an, og flokkur 100 ríðandi manna fer
ekki svo um sléttlendi, að hann sjáist
ekki í allmikilli fjarlægð af hæðum,
þótt lágar séu. Þykir mér þetta ótví-
rætt benda á, að Njáluhöfundur hafi
aldrei á þessar slóðir komið.
Víðsýnt er frá llergþórshvoli, og
fjallasýn mikil og fögur. Þrjú rnestu
íjalllendi Suðurlands blasa Jrar við sýn.
Eyjafjallajökull í austri, Tindafjalla-
jökull í norðaustri og Hekla í norðri.
Á milli Jreirra fylla hin lægri fjöll upp
myndina, en í fjarsýninu lengra til
norðurs og vesturs opnast allur fjalla-
hringur Suðurlandsins, mjúkur í lín-
um og mildur í blámóðu fjarskans. En
í suðri rísa Vestmannaeyjar við hafs-
brún.
Fátt er það, sem minnir á forna sögu
ogatburði Njálu. Káragerði heitir hjá-
leiga vestur frá bænum, og þar í grend
eru örnefnin Káradæld og Káragróf.
Líklegt er, að Káradæl sé lækur sá, er
sagan liermir, að Kári liafi slökkt í eld
í fötum sínum. Er að vísu fremur ólík-
legt, að hann hafi hlaupið svo langa
leið logandi, en liitt er líklegt, að reyk-
inn liafi lagt í þá átt, því að oft er aust-
anrosi á þessum slóðum, og sú var
vindstaðan kveldið, senr eg kom að
Bergþórshvoli.
Að Bergþórshvoli er nú prestsetur,
og liefur verið nú um nokkra hríð.
Þar var reist íbúðarhús fyrir .um 20
árum. Hefur Jrar sýnilega átt að reyna
að samræma hinn forna bæjastíl við
nútíma steinhús, eins og raunar víðar.
Eru tvö hús reist samsíða með háum
burstum, er snúa til norður og suðurs.
Er vestri burstin nokkru lægri en hin.
Ekki er unnt að segja, að tilraun þessi
hafi vel tekizt. Risið er svo bratt, að
torfþakið, sem lagt var utan á járnið
til skjóls og prýði, hefur sigið af Javí,
svo að skín í bert járnið á mæninum.
Torfkamparnir, sem hlaðnir hafa ver-
ið að hliðarveggjunum, hafa kastazt
frá þeim, sennilega vegna þess, að vatn
hefur hlaupið milli steinsins og torf-
hleðslunnar, og eru þeir því að hruni
komnir. En ótalinn er þó höfuðgall-
inn, að liúsið er óhentugt til íbúðar.
Mun það þó hafa kostað ærið fé. Hefur
núverandi prestur ekki enn séð sér
fært að taka formlega við því, meðan
óútkljáð er, hvað ríkisvaldið leggur
fram til að bæta húsakynnin.
Eg hef orðið svo fjölorður um þetta
mál vegna þess, að hér er ekki aðeins
að ræða um vandamál prestsins á Berg-
þórshvoli, heldur er hér aljrjóðar-
vandamál. Annars vegar það, að finna
hagkvæman og fagran húsastíl í sveit-
um landsins, og hins vegar um aðbún-
að að frægum sögustöðum. Mun eg
ræða þá hlið málsins nokkuð.
Vér íslendingar erum að vonum
hreyknir af fornritum vorum, enda
hafa Jrau borið hróður landsins víða
og verið oss öruggt vopn í sjálfstæðis-
baráttunni. Sögustaðirnir eru margir
kunnir víða um lönd, og til Jreirra er
hugsað og að þeim dáðst af fleirum en
oss grunar. Margir ala þá von í brjósti,
að Island verði ferðamannaland, og
megi hafa af Jrví góðan arð, er fram
líða stundir. Engu skal um það spáð,
en liitt er víst, ef sú verður raunin á,
þá mun marga fýsa að leggja leiðir sín-
ar á þær slóðir, sem frægustu sögur
vorar hafa gerzt á, t. d. að Bergþórs-
hvoli og Hlíðarenda. Nú er það kunn-
ugra en frá þurfi að segja, hversu allir
staðir hér eru snauðir að áþreifanleg-
um söguminjum, og verður ekki úr
því bætt. Hið eina, sem vér getum
gert til úrbóta í því efni, er að búa svo
að þessum stöðum, að þeir séu til prýði
í hverri sveit. Þar þurfa húsagerðar-
menn og sagnfræðingar að leggja sam-
an, til að skapa húsastíl og híbýlaprýði
utan liúss og innan, svo að sæmd sé að
og fegurðarauki. Húsakostur á slíkum
býlum Jrarf að vera meiri og betri en
ahnennt gerist, svo að þar sé fært að
taka á móti gestum sem að garði bera.
En Jrar sem slíkur húsakostur verður
alltaf nokkur ábaggi fyrir ábúendur,
verður hið opinbera að veita styrk
nokkurn til Jreirra býla gegn Jreirri
skyldukvöð, að svo vel sé við haldið
húsum og jörð, að hvergi sjáist þar
merki hrörnunar. Það er léleg land-
kynning, og ber menningu vorri lakan
vitnisburð, að sjá sögustaði vora van-
hirta. En Jrótt vér höfum erlenda ferða-
menn í huga við það starf, ber oss þó
ekki einkum að hefja endurreisn sögu-
staðanna vegna þeirra, þótt það sé eigi
lítilsvert fyrir hróður landsins, heldur
vegna sjálfra vor. Á tímum upplausn-
ar og óróa, þegar stórfelldar byltingar
gerast í þjóðlífinu, og svo má kalla aÁ
öll forn vé riði til falls, er Jrjóðinni
lífsnauðsyn að skapa fastari tengsli en
áður við helgidóma sína. Og sögulegir
dómar úti unr landið eru einkum sögu-
staðirnir sjálfir, með örnefnum sínum.
Hina uppvaxandi kynslóð þarf að ala
upp við það að bera virðingu fyrir
þessum stöðum, og þeir þurfa að vera
þannig búnir, að þeir laði fólkið til
sín. Vel fer á Jrví, þar sem staðhættir
leyfa, að slíkir staðir séu gerðir að
prestsetrum, skólasetrum eða öðrum
menningarmiðstöðvum sveitanna, eins
og raunar sumir þeirra hafa alltaf ver-
ið. Brottflutningur fólksins úr sveit-
unum er vandamál, sem erfitt hefur
verið að leysa eða reisa rönd við. Um
það verður ekki deilt, að höfuðorsök
hans liggur í þeirri gjörbyltingu at-
vinnuvegamia, er varð, þegar sjávarút-
vegurinn varð stórrekstur, og bæir
tóku að rísa á legg með auknum iðn-
aði og verzlun, og með betri sýndar-
hag fólksins þar en til sveitanna. Hef-
ur og af ýmsum verið á því alið, hversu
rnjög sveitirnar séu settar lijá í þjóð-
félaginu um þægindi ýmis og félagsleg
gæði. Hinu virðist um of oft gleymt
að minna á, hvað sveitirnar eigi að
bjóða íbúum sínum umfram kaupstað-
ina. En þótt höfuðorsökin liggi þarna,
munu Jdó rætur meinsins liggja víðar.
í öllu þjóðfélaginu hefur verið al-
mennt los, og furðulítil hefur verið
gert að Jdví að leitast við að skapa
tengsli milli fólksins og landsins.
Kaupstaðir vorir eru allir ungir. Þeir
eiga Jwí engar erfðavenjur eða annað
það, er skapi festu í menningargrund-
völl þeirra. Margur bæjarbúinn finn-
ur sárt til þess, að hann sé í rauninni
rótslitinn meiður á mölinni.Og skyldu
ekki hin mörgu héraðafélög, sem upp
hafa risið á síðari árum, einkum í
Reykjavík, einmitt eiga rót sína að
rekja til þeirrar tilfinningar. En ekk-
ert er til þess gert að styrkja taugarnar
heima fyrir. Sveitirnar skortir tilfinn-
anlega staði, sem séu hvort tveggja í
senn, sögulegir helgistaðir og menn-
ingar- og félagsmiðstöðvar nútímans.
Ríkisvaldið hefur á engan hátt hlynnt
að slíkum stöðum, heldur jafnvel þvert
á móti. Prestsetur og kirkjustaðir, sem
verið hafa fastákveðin, síðan kristni
kom til landsins, hafa verið flutt að
vild eftir tízkuduttlungum nútímans,
kirkjugripum fargað, og kirkjuhúsin
26