Samvinnan - 01.08.1950, Blaðsíða 4

EN liversu langt er þá hið nýja
landnám komið, og hverjar horf-
ur eru á því, að þær aðgerðir, sem
ríki, félagssamtök og einstaklingar
hafa nú með höndum, leysi vanda
þess fólks, sem finnur jörðina klofna
undir fótum sér í öryggisleysinu og
umkomuleysinu á mölinni í stórbæj-
um landsins, og vill nú snúa blaði og
gerast virkir framleiðendur á íslenzkri
mold? Svarið er í stuttu máli, að starf-
ið er hafið, grundvöllurinn er lagður
og enginn þarf að efast um, að gró-
andi íslenzk jörð getur framfleytt
miklu fleira fólki en hefur hana
undir fótum nú. En það er langt í
land, að verulegum árangri sé náð;
það, sem gert hefur verið, er aðeins
á skömmum tíma og af litlum fjár-
munum, á sama tíma og milljónirnar
streymdu um sjávarsíðuna. Það er
fróðlegt að líta nánar á hið nýja land-
nám og kynnast nokkrum tölum í því
sambandi.
Rætt við landnómsstjóra.
í Búnaðarbankahúsinu nýja í
Reykjavík starfar landnámsstjóri rík-
isins í snoturri, lítilli skrifstofu. Þar
er ekki mannmargt. Er tíðindamaður
Samvinnunnar barði þar að dyrum,
var þaf fyrir ein skrifstofustúlka, auk
landnámsstjórans. Húsnæði og vinnu-
afl miklu minna en hjá einu miðl-
ungs verzlunarfyrirtæki þar í höfuð-
staðnum, sem hefur það að tekjuiind
að selja landsmönnum bifreiðavara-
hluti, laxastengur eða lindarpenna.
Samt fara um þessa skrifstofu verk-
efni, sem eru þýðingarmeiri fyrir
framtíð þjóðfélagsins en ársafköst
sumra nefndanna eða skrifstofanna,
sem miðla þegnunum ávísunum á
vörur, sem sjaldan eru til. Það þarf
raunverulega ekki að fara út fyrir lög-
sagnarumdæmi Reykjavíkur til þess
að sjá það hróplega ósamræmi, sem er
í tilkostnaðinum við að rækta landið
og nema á ný, og því mannfreka starfi
að kaupa vörur til landsins. Inn-
kaupastofnanir einstaklinga, félaga og
ríkis búa í glæstum skrifstofuhöllum
meðfrám torgum og stórstrætum borg-
arinnar, en þær skrifstofur, sem fjalla
um raunveruleg málefni framleiðsl-
unnar sjálfrar, eru smáar og fáar, og
aðeins fáar hendur virðast þar að
starfi. Gegnir furðu, hversu miklu þær
hafa samt afkastað.
Pálmi Einarsson landnámsstjóri er
maður á bezta aldri, sem lengi hefur
haft náin kynni af íslenzkum land-
búnaði og er gagnkunnugur flestum
sveitum landsins. A honum mæða
mikil störf og margs konar ónæði,
m. a. frá forvitnum blaðamönnum,
sem fýsir að afla frétta af því, sem er
að gerazt í þessum þætti landbúnaðar-
ins. En hann er samt fús að leysa
greiðlega úr spurningum fréttamanns
Samvinnunnar og draga í nokkrum
orðum rissmynd af ástandinu eins og
það er í dag.
—■ Nýbýlastofnun er raunverulega
engin nýjung hér á landi, sagði land-
námsstjórinn. Frá fyrstu dögun byggð-
arinnar hafa nýbýlastofnanir átt sér
stað með skiptingu eldri jarða, án
opinberra afskipta. Fyrr á tímum
byggðust þessar framkvæmdir á fram-
taki einstaklinga, stórbændur studdu
skjólstæðinga sína til heimilisstofnun-
ar, og eins munu sveitarstjórnir hafa
stutt að byggingu býla fyrir nauðleit-
armenn. En nýbýlamálinu er þó
hreyft á opinberum vettvangi fyrr og
síðar, t. d. á Alþingi 1914 og með
stofnun nýbýlafélagsins í Reykjavík
1924. Árið 1936 voru sett lög um ný-
býli og samvinnubyggðir, og markar
sú lagasetning nýtt spor í þessum mál-
um. Veitti ríkisvaldið þá talsverðan
fjárhagslegan stuðning þeirn mönn-
um, sem vildu stofna nýbýli. Árið
1946 var svo gerð breyting á fyrir-
komulagi þessara mála með lögunum
um landnám, nýbyggðir og endur-
byggingar í sveitum. Voru þá viðhorf-
in breytt á ýmsan hátt. Hið fyrra tíma-
bil, árin eftir 1936, voru viðskiptalega
erfið fyrir landbúnaðinn, og þrátt
fyrir nokkurn stuðning, þótti ekki
glæsilegt að leggja út á þá braut að
hefja ræktun og uppbyggingu býla
frá grunni. Síðustu árin fór allt
verðlag og liækkandi, og þar af leið-
andi framkvæmdakostnaðurinn. En
margir djarfir og þrautseigir rnenn
réðust samt í nýbýlastofnun, og þegar
á heildina er litið, þá hafa flest býlin
náð því marki, að vera vel nothæfar
bújarðir. Þegar síðari lögin voru sett,
var útlitið nokkuð annað. Meira fjár-
magn fyrir hendi, meiri bjartsýni á
framtíð landbúnaðarins og loks mögu-
leikar til landnáms með tilstyrk stór-
virkra véla, sem áður voru ekki til-
tækar.
Landnám á samíelldum
ræktunarsvæðum.
Með lögunum um landnám, ný-
byggðir og endurbyggingar í sveitum
er sköpuð fjárhagsleg aðstaða til þess
að nýbýlastjórnin annist landútveg-
un og framkvæmi ræktunarundirbún-
ing til aukningar byggðarinnar, þar
sem ræktunarsvæði eru samfelld og
búrekstrarskilyrði teljast góð. Til þess-
ara framkvæmda greiðir ríkissjóður
rninnst 2.5 millj. króna á ári i 10 ár,
frá 1947 að telja. Landnám ríkisins
er í því fólgið, að ná á eina hönd sam-
felldu landi til ræktunar og nytja,
ræsa það fram, leggja um það vegi,
sem tengdir eru aðalvegum nærliggj-
andi byggða, skipuleggja á því byggð
og leggja aðalæðar vatnsleiðslu og
skolpleiðslu fyrir byggðahverfin, þá er
þau eru reist. Landið skal vera eign
ríkis, bæja, sveita eða byggðafélaga,
og skal land keypt í þessu skyni, ef
þess gerist þörf. Þetta landnám er nú
hafið á nokkrum stöðum á landinu.
Stærst þeifra landsvæða, sem tekin
hafa verið fyrir, er í Ölfusi, undir
Ingólfsfjalli. Vekja þær framkvæmdir
óhjákvæmilega athygli vegfarenda.
Þetta land er rösklega 400 hektarar
að stærð, og þar munu rúrnast all-
mörg býli í frjósamri og góðri sveit,
sem hefur ágæt skilyrði og liggur vel
við mörkuðum og samgöngum. Önnur
svæði, sem tekin hafa verið fyrir með
líkum hætti, eru í Þinganesi í Horna-
firði, Víðimýri í Skagafirði, Hvols-
velli á Rangárvöllum, að Reykhólum
á Barðaströnd, og loks er undirbún-
ingur hafinn að nýju landnámi í Ljósa-
vatnshreppi í Suður- Þingeyjarsýslu.
Hvert býli á að geta fengið 45—50
hektara landsvæði.
Eru þegar umsækjendur um öll
þessi lönd?
Framkvæmdir eru lengst komnar í
Ölfusi, og eru þegar umsækjendur
urn öll þau býli, og munu færri kom-
ast að en vilja. Ástæða er til að ætla,
að líkt fari um hin landsvæðin öll.
En þótt stórfelldar undirbúnings-
framkvæmdir liafi þegar farið fram
sums staðar, er samt langt í land, að
allt þetta land komizt í hendur ný-
byggjenda. Húsabyggingar eru rétt
að hefjast og komast ekki nema
skammt á veg, vegna fjárskorts og
efnisskorts. Þótt heimildir séu til
4