Samvinnan - 01.08.1950, Blaðsíða 15

bróðurpartinn a£ afrakstri vinnu alþýðustétt-
anna . . — The Cooperator.
SAMANBURÐUR
Af því sem að framan segir, sjáum
við, að skoðanir dr. Kings eru að því
leyti frábrugðnar skoðunum Robert
Owen á samvinnumálum, að dr. King
vill fá fólk til samvinnu sem neytend-
ur, og láta það svo smátt og smátt ná
undir sig framleiðslunni eftir því, sem
fé þeirra leyfir og þarfir þess sem neyt-
endur krefjast. Owen vildi á hinn bóg-
inn skipuleggja fólkið til samvinnu-
starfa sem framleiðendur. Hann vildi
líka, að ríkið eða einstakir ríkir mann-
vinir hefðu yfirumsjón með samvinnu-
starfinu, en fjöldinn ekki, vegna þess
að a. m. k. fyrst í stað væri honum ekki
trúandi til þess að reka eigin sam-
vinnufélög svo vel færi. Báðir stefndu
þeir dr. King og Owen svo að því, sem
lokamarkmiði, að fólkið væri skipu-
lagt í samvinnubyggðarlög, sem væru
sjálfum sér nóg.
Samvinnuhreyfingu heimsins í dag
svipar að því leyti meira til hugmynda
dr. King en Owens, að hún er fyrst og
fremst neytendahreyfing. Sem neyt-
endur reka samvinnumenn kaupfélög
sín um allan heim, og sem neytendur
hafa þeir látið kaupfélög sín fram-
leiða einstakar vörutegundir, sem
kaupfélögin selja rnikið af. í því sam-
bandi liafa þau gert mikið til þess að
skapa sannvirði vara, en sannvirði vara
fremur en að gera samvinnumenn að
eigin atvinnurekendum, hefur orðið
eitt af aðaltakmörkum nútímasam-
vinnuhreyfingarinnar.
Hugsanlegt er, að mönnurn hætti
til að telja áhrif dr. Kings á samvinnu-
hreyfinguna minni en þau raunveru-
lega eru, þegar þeir sjá, að samvinnu-
hreyfingin í dag hefur ekki fram-
kvæmt nema fyrsta hluta kenninga
hans, nefnilega stofnun og starfrækslu
kaupfélaga og einstakra framleiðslufé-
laga til framleiðslu algengustu nauð-
synjavara til þess að skapa sannvirði.
í þessu sambandi er því rétt að benda
á, að samvinnuhugsjónin hefur þróazt
með breyttum aðstæðum og tínrum í
þeim farvegi, sem dr. King "beindi
henni í, en þessi farvegur var neyt-
endasamvinna.
Rochdalevefararnir fengu hugmynd
sína um neytendasamvinnuna frá dr.
King. Reyndar var stofnun samvinnu-
byggðarlaga einnig á stefnuskrá þeirra
á sama hátt og hún var á stefnuskrá dr.
Kings og Otvens. En sú hugmynd hef-
ur yfirleitt ekki verið framkvæmd,
nema þá á síðustu árum í ísrael.
í þessu sambandi er fróðlegt að til-
færa ummæli eftir T. W. Mercer um
áhrif dr. Kings á samvinnu brautryðj-
endanna í Rochdale 1844. Um þetta
segir hann svo:
„Aðsetur forvígismanna samvinnuhreyf-
ingarinnar hafði nú verið flutt frá Brighton
til Rochdale. Þar fundu harðgerðir menn
samvinnuhugsjónina á ný og lagfærðu kenn-
ingar dr. King, svc að þær þjónuðu þörfum
nýrri tíma.“ — T. W. Mercer: Cooperation’s
Prophet, bls. 40).
Og þarfir hins nýja tíma kröfðust
þess fyrst, að félögin væru opin öllum,
sem vildu gerast félagsmenn; og næst,
að tekjuafgangur yrði greiddur félags-
mönnum í hlutfalli við viðskiptaupp-
hæð þeirra í lok reikningstímabilsins.
Þetta var framlag brautryðjendanna í
Rochdale. Samvinnumenn í Brighton
höfðu hins vegar starfað eftir þeirri
reglu, að félagsmannahópurinn væri
smár og allir einstaklingar hans væru
skoðanabræður á flestum sviðum.
Einnig hugsuðu þeir sér að leggja
tekjuafganginn af verzlunarrekstrin-
um í sameignarsjóð, sem yrði notaður
til þess að gera félagsmönnum kleift
að verða eigin atvinnurekendur og
stofna eigin samvinnubyggðarlög.
ÞRÓUNIN OG KENNINGAR
DR. KING
Af því, sem að framan segir, sést, að
það er harla lítill eðlismunur á starf-
semi Rochdalefélagsins og kenningum
dr. Kings. Stefnuskrá Rochdalefélags-
ins er líka í öllurn aðalatriðum alveg
samhljóða samvinnumarkmiðum dr.
Kings. En þegar til framkvæmdanna
kom, þá lögðu vefararnir sinn skerf
til kenninganna, og síðan hafa sam-
vinnumenn fyrst og fremst beitt sér
fyrir stofnun og starfrækslu neytenda-
félaga, sem stuðluðu að sannvirði vara.
Þróunin hefur sem sé lagt sinn skerf
til framkvæmda kenninganna og haft
sín áhrif á þær.
Þetta er í mesta máta eðlilegt. Kenn-
ingar dr. Kings voru þróunarkenning-
ar, ekki byltingarkenningar. Hann
ætlaðist ekki til þess, að þær yrðu endi-
lega framkvæmdar nákvæmlega eins
og hann hugsaði sér þær. Tíminn og
reynslan urðu að skera úr því, hvað
yrði framkvæmt og livað ekki. Tíminn
og reynslan hafa talað sínu máli.
Fyrstu liðir kenninga dr. Kings hafa
verið framkvæmdir, en hinir síðari
yfirleitt ekki.
Dr. King byggði allar vonir sínar
um framfarir á kjörum fjöldans á hæg-
fara þróun og umbótaviðleitni fólksins
sjálfs. Sagan, sem sýnir þróun pólitísks
lýðræðis, vöxt og viðgang verkalýðs-
hreyfingarinnar undanfarin 100 ár,
bendir í þá átt, að raunsæjustu um-
bótastefnurnar séu þær, sem byggðar
eru á þróun og þroskaviðleitni fólks-
ins fremur en á byltingum og upp-
steit og einstrengingshætti við bók-
stafsframkvæmd einhverra kenninga.
Lífið og reynslan verða að leggja sinn
skerf til hvers konar umbótakenninga
áður en þær eru framkvæmdar á
happasælan hátt. Þetta gerði di. King
sér Ijóst. Hann hvatti samhevja sína
til þess að gagnrýna kenningar sínar
og breyta þeim og bæta cítir því sem
framþróunin færði mönnum lieim ný
sannindi, nýjar aðstæður, ný vanda-
mál. Þetta er einmitt það, sem sam-
vinnumenn allra landa hafa gert við
kenningar dt. Kings. Þeir hafa sniðið
þær eftir aðstæðunum á hverjum stað
og tima. Brautryðjendurnir í Roch-
dale bættu við og breyttu kenningum
dr. Kings að því leyti, að þeir opnuðu
félag sitt fyrir alla og greiddu tekjuaf-
gang félagsins út til félagsmanna í lok
reikningsársins. Rochdale-vefararnir
og samvinnumenn allra landa hafa
yfirleitt ekki skeytt um stofnun sam-
vinnubyggðarlaga, og þess vegna ekki
framkvæmt öll stefnumið dr. Kings.
En allir hafa þeir stofnað og starfrækt
samvinnufélög sín á þeim grundvelli,
sem dr. King lagði í tímariti sínu,
Samvinnumanninum, þ. e. þeir hafa
ráðizt í að framkvæma samvinnuhug-
sjónina sem neytendahugsjón fremur
en sem framleiðendahugsjón. En neyt-
endasamvinnuhugsjónin er hið mikla
framlag dr. Kings til samvinnuhreyf-
ingarinnar, sem starfar í dag. Það er
þess vegna, að hann er með réttu kall-
aður einn af aðalhöfundum þeirrar
hugsjónar, sem samvinnuhreyfing nú-
tímans byggir starfsemi sína á.
Þessi grein er að mestu samhljóða
útvarpserindi, sem Hannes Jóns-
son félagsfræðingur flutti í sumar.
15