Samvinnan - 01.11.1950, Blaðsíða 23

SVIPIR SAMTÍÐARMANNA:
GERHÁRDSEN
— hinn sterki maður norska
verkamannaflokksins
ÞINGKOSNINGAR þær, sem liáðar voru
í Noregi fyrir um það bil ári, urðu mesti
stjórnmálasigur norska verkamannaflokksins
frá stofnun hans. Allt frá því að flokkurinn
varð ein heild aftur, 1927, eftir klofning upp
úr 1920, var hann í sífelldum vexti, unz hann
náði völdunum í sínar hendur 1936 undir
leiðsögu Johan Nygaardsvold. Þessi stjórn sat
öll stríðsárin, og liún lilaut mikla viðurkenn-
ingu þjóðarinnar árið 1945, er þingkosningar
fóru fram eftir 10 ára hlé. En kosningarnar í
fyrra voru þó enn meiri viðurkenning. Þrátt
fyrir ýmsa erfiðleika eftirstríðsáranna, lilaut
flokkurinn liart nær 50% af greiddum at-
kvæðum og 86 fulltrúa af 150, sem kjörnír
voru til þings. Þessi úrslit voru ekki aðeins
mikill sigur fyrir stjórnarflokkinn, heldur
líka og ekki síður persónulegur sigur fyrir
hinn tiltölulega unga mann, sem stjórnar-
forustuna hafði á hendi, Einar Gerhardsen,
forsætisráðherra.
ÞEGAR Einar Gerhardsen tók stjórnar-
taumana i sínar hendur sumarið 1945,
þá 47 ára að aldri, hafði hann enga reynslu
að baki sem ráðherra eða háttsettur stjórnar-
embættismaður. Hann hafði heldur ekki
gengið í gegnum eldskírn kosningabaráttu
og þingmennsku áður, og hafði aldrei átt sæti
í Stórþinginu. Innan stjórnarflokksins voru
þá margir menn, sem kunnari voru, bæði inn-
an lands og utan. Kunnastur var hann innan
verklýðshreyfingarinnar, en utan hennar
voru margir, sem spurðu 1945, er hann mynd-
aði ráðuneyti sitt: „Hver er hann, þessi Ger-
hardsen?" Þessari spurningu var hægt að
svara án þess að nefna marga titla eða segja
viðburðaríka ævisögu. Maðurinn er fæddur
í Osló árið 1897, og hóf starfsferil sinn sem
sendisveinn. A þessum árum hófust fyrstu
viðskipti Gerhardsens og þess manns, sem
hann átti síðar mikil skipti við, en þá undir
öðrum kringumstæðum. Hinn ungi sendi-
sveinn hafði það stundum fyrir sið, er hann
var að flytja pinkla á reiðhjóli sínu, að þeysa
á því í kapp við bifreiðir. Eitt sinn háði hann
eltingaleik við bíl frá konungshöllinni, en
þegar bíllinn beygði inn á einkabraut hallar-
innar, veifaði maðurinn, sem bílnum ók, til
drengsins og brosti að leik hans. Þar fór eng-
inn annar en Hákon konungur sjöundi, og
þttta var, segir Gerhardsen, „kannske í eina
skiptið, sem konungurinn liefur verið hýr
við mig.“
ÞEGAR Gerhardsen var sautján ára, varð
hann vegagerðarmaður í Osló. Eins og
svo margir af forustumönnum norska vcrka-
mannaflokksins, hefur hann brotizt áfram til
valda og metorða úr fátækt og umkomuleysi
og af eigin rammleik. Þannig var Johan Ny-
gaardsvold járnbrautarverkamaður og Oscar
Torp rafvirki. Gerhardsen varð brátt áhrifa-
maður í verklýðsfélagi sínu og formaður þess
þegar árið 1919, þá aðeins 22 ára. Fjórum
árum síðar var hann orðinn aðalritari norska
verkamannaflokksins. Hann var kjörinn í
bæjarstjórn í Osló 1932 og var borgarstjóri
þegar Þjóðverjar réðust inn í Noreg. Að baki
þessarar sögu um feril norska forsætisráðherr-
ans, sem hvorki er löng né sérlega viðburða-
rík, er önnur saga, — saga um ungan mann,
sem vex að áræði og þroska með árunum og
ræktar með sér sterka ábyrgðartilfinningu og
hæfileika til þess að skipuleggja og vera jafn-
framt leiðtogi félaga sinna í pólitískum átök-
um. Á árunum 1923 til 1932 vann hann mikið
starf fyrir flokkinn, og það var ekki sízt fyrir
hans tilstilli, að flokkurinn náði sér eftir
sundrung og óeiningu áranna um og eftir
1920. Allan þennan tíma átti hann náið sam-
starf við forustumenn flokksins á stjórnmála-
sviðinu, en jtað bar aldrei mikið á honum
út á við, og kunnugir segja, að hann hafi
aldrei sótzt eftir neinu embætti eða fremd á
vegum flokksins.
ÞEGAR Þjóðverjar réðust inn í Noreg,
yfirgaf liann borgarstjórastólinn í Osló
og sameinaðist varnarhernum sem liðsmaður,
og hörfaði með honum norður á bóginn.
Hann var í hópi þeirra, sem leituðu yfir
sænsku landamærin undan sókn Þjóðverja.
Þegar norski herinn gafst upp, var Gerhard-
sen í Stokkhólmi. Hann hélt þá rakleitt til
Osló og settist í borgarstjórastöðuna á ný, en
Þjóðverjar viku honum frá eftir einn dag. Þá
klæddist hann verkamannafötum á ný, og
tók til við sitt gamla starf, að vinwi við gatna-
gerð Oslóborgar. En ætlunarverk hans var
meira en það. Allt frá fyrsta degi varð hann
einn af aðalhvatamönnum hinnar leynilegu
andspyrnulireyfingar og leiðtogi hennar með-
an hann mátti um frjálst höfuð strjúka. í
þessu starfi vann Gerhardsen með mönnum
eins og lögmönnunum Paul Berg og Schelde-
rup. Hinn síðarnelndi liefur í endurminn-
ingum sínum lýst fundi í leynihreyfingunni,
og þar með lýst Gerhardsen á þessum árum.
Þar segir svo m. a.: „Enginn, sem viðstaddur
var, mun gleýma, liver það var, sem djarfleg-
ast talaði og mest sannfærandi. Ég hafði aldr-
ei séð eins Ijóst fyrir mér baráttuna á líðandi
stund og endurreisnarstarf það, sem fram-
líðin hlaut að fela í skauti sér. A einfaldaií
og auðskilinn hátt, og með miklum sannfær-
ingarkrafti, sagði Einar Gerhardsen álit sitt
á eðli baráttunnar. Hann eyddi engum orð-
um til ónýtis. Þá varð mér Ijóst, að þarna var
maður, sem við máttum sízt af öllu missa." —
En Gerhardsen fékk ekki að vinna lengi fyrir
mótspyrnuhreyfinguna. Þjóðverjar skildu,
hver hætta var fólgin í honum fyrir þá og
scndu hann til hinna illræmdu Sachsenhau-
sen-fangabúa í Þýzkalandi haustið 1941. Þar
varð hann að dvelja í þrjú ár. Fangavistin
varð til þess, þrátt fyrir allt, að þroska per-
sónuleika mannsins, og á jiessum árum ávann
hann sér vináttu og virðingu fjölmargra ann-
arra Norðmanna, sem í haldi voru. Hefur
Halvard Lange utanríkisráðherra, sem líka
sat í Sachsenhausen, skrifað lýsingu á kynn-
unum af Gerhardsen þar, og liann segir, að
allir Norðmennirnir, án tillits til pólitískra
skoðana og viðhorfa, liafi safnazt um Ger-
hardsen, sem hinn eðlilega og sjálfsagða leið-
toga sinn á þeirri hörmungatíð.
Þegar frelsið loksins kom, voru ýmsir menn
innan verkamannaflokksins, sem kuntiari
voru út á við og nutu almennara trausts en
Gerhardsen. Johan Nygaardsvold, sem stýrt
hafði málefnum landsins i útlegðinni, var
enn vel starfhæfur. Trygve Lie, sem verið
hafði utanríkisráðherra, var kunnari öllum
almenningi en Gerhardsen. En jiegar mistek-
izt hafði að mynda stjórn undir forsæti leið-
toga mótspyrnuhreyfingarinnar, Paul Berg,
kaus flokkurinn að snúa sér til Einars Ger-
liaidsens. Á þeim árum voru uppi sterkar
raddir um að leiðtogar andspyrnunnar gegn
Þjóðverjum heima í Noregi mundú bezt falln-
ir til að sameina jijóðina um liin miklu end-
urreisnarstörf. — í Einari Gerhardsen átti
norski verkamannaflokkurinn einmitt slíkan
leiðtoga. Hann átti vináttu og virðingu að
mæta langt utan raða flokksmannanna. Jafn-
vel pólitískir andstæðingar studdu hann til
forsætisráðherratignar á þessum fyrstu endur-
reisnarárum.
ARIN, sem liðin eru síðan, hafa verið
erfið fyrir norsku þjóðina. Sameiningar-
andinn, sem rikti eftir frelsun landsins, liefur
(Framhald tí hls. 26)
23