Samvinnan - 01.01.1953, Blaðsíða 16

Guttt
9
ci m ci
(ti Jóí
EFTIR JON HARALDSSON, EINARSSTOÐUM
I.
Árið 1951 sátn aðalíund Kaupfélags
Þingeyinga sem heiðursgestir þrír há-
aldraðir menn, fulltrúar gamla tím-
ans, — tíma mannmörgu lestaferðanna
og sleðaferðanna, samhjálparinnar og
samvinnunnar á torsóttum leiðum.
Einn þessara manna, Helgi Sigurðs-
son í Hólum í Laxárdal, hefur nú
lokið göngu sinni. í löngu ferðinni
hans voru stigin merk spor, sem vert
er að gefa gaum. Ég ætla hér að benda
á eitt.
II.
Sem barn að aldri minnist ég H(>la-
feðga í Laxárdal, Sigurðar gamla og
sona hans. — Fjóra þeirra sá ég og
hafði af þeirn nokkur kynni, en þann
fimmta sá ég ekki, hann var farinn
til Ameríku fyrir mitt minni.
Sigurður í Hólum var hið mesta
hraustmenni og hetjukarl, bjó stóru
búi og var jafnan í fremstu bænda röð.
Synir hans, Kristján á Grímsstöðum
á Fjöllum, Sigurbjörn á Litlu-Laug-
um, Halldór og Jóhannes, sem báðir
fóru til Ameríku, og Helgi, sem bjó
á föðurleifð sinni, Hólum, voru allir
rnyndar og atorku menn og báru á
sér karlmennsku brag.
Laust fyrir 1880 byggðu þeir Hóla-
feðgar íbúðarhús úr steini; stendur
það enn og mun vera eitt af elztu hús-
um þeirrar tegundar hér um slóðir.
Mun Sigurbjörn hafa staðið fyrir
þeirri byggingu og mest að henni
unnið, en áður hafði liann unnið við
byggingu Þverárkirkju og kynnzt þar
meðferð byggingarefnisins. Sigurbirni
kynntist ég mikið þegar hann bjó á
Litlu-Laugum og fékk mætur á hon-
um og konu hans, Nýbjörgu Kristj-
ánsdóttur. Bæði voru þau hjón prýðis
vel greind, hagmælt, hjálpfús og
greiðasöm. Marga lmittna vísuna
benti Sigurbjörn mér á; kunni liann
ógrynni af slíku og hafði næmt eyra
fyrir góðum tækifærisvísum.
Helga kynntist ég ekki mikið fyrr
en hann var orðinn roskinn bóndi;
naut þó oft gestrisni og greiðasemi
Hóla-hjóna, er ég átti leið um Hóla-
sandsveg. Á unglingsárunum heyrði
ég sögu um Helga í Hólum, sem fest-
ist mér svo í minni, að ég leit hann
öðrum augum en flesta samferða-
rnenn. Oft var ég að því kominn að
spyrja Helga um atvik og reyna sann-
indi sögunnar, en það fórst jafnan fyr-
ir, þar til á K. Þ. fundinum í fyrra. Þá
áræddi ég að spyrja. Heyrnin var far-
in að bila hjá Helga. Hann hváði eftir
fyrstu spurningu minni, svo kipptist
hann við og sagði: „Hvernig hefur þú
komizt að þessu? Ég hélt að fáir hefðu
vitað um þetta smá atvik og að nú
væri það með öllu gleymt. Þetta er
heldur engin hetjusaga — sízt af öllu
minn þáttur. Hún Þorbjörg, kon-
an mín, hún á þó alltaf sinn hlut. En
þó að við rifjum upp gamlan atburð,
þarf ekki að birta hann, fyrr en þá
eftir að ég er farinn."
III.
Saga Helga er hin sama og ég hafði
áður heyrt og er á þessa leið:
„Bræður rnínir tveir fóru til Amer-
íku. Halldór, sem settist þar að og
kom ekki heim aftur, og Jóhannes,
sem kom til baka eftir nokkur ár. Var
ætlun hans að setjast hér að, fá sér
jörð og gerast bóndi. En hann hitti á
slæmt árferði. fannst vorkuldinn napr-
ari en hann áður minnti og fór að
dreyma um Ameríkuferð á ný.
Nokkru eftir heimkomuna trúlof-
aðist Jóhannes stúlku, sem Ragna hét,
og eignuðust þau stúlkubarn.
Þegar á reyndi treystist Jóhannes
ekki til að setjast hér að. Hann var
orðinn vanur betri lífskjörum vestur
frá, þótti kaupið lágt hér og eyddist
lionum það fé, sem hann kom með
að vestan, er líka mun ekki hafa verið
mikið. Hann ráðgerði að fara með
heitkonu sína og barn vestur, en hafði
— þegar til kom — ekki nægilegt fé til
fargjalds fyrir þau öll.
Afréð hann því að fara sjálfur á
undan, vinna fyrir farareyri handa
mæðgunum, svo þær gætu flutt til
hans næsta ár. Til bráðabirgða voru
þær til heimilis hjá okkur hjónum;
það átti ekki að vera þörf á því til
langs tíma.
En heppnin var ekki með Jóhann-
esi. Honum græddist ekki fé sem
vænzt hafði verið. Árin liðu eitt af
öðru og ekki rættist úr.
Ég var nýlega giftur og tekinn við
búi í Hólum, þegar þetta var. Ég hafði
fremur þröngan hag og bústofninn
þurfti að auka.
Eina skepnu þótti mér lang vænzt
um í búi mínu; það var rauð hryssa,
sem ég hafði alið upp, afburða reið-
hross, svo fjörhá, fótmjúk og fim, að
ég hef aldrei kynnzt hennar jafningja.
Skömmu eftir sumarmál gisti Kristj-
án bróðir minn hjá mér á heimleið frá
Akureyri. Ég fylgdi honum upp í Mý-
vatnssveit. Þegar við áðum við Sand-
vatn, sagði Kristján:
„Þú gætir fengið mikla peninga fyr-
ir þá rauðu — að minnsta kosti tvö
hestverð."
„Já, en ég er nú ekkert að hugsa um
að fjölga hrossunum,“ sagði ég og hló
við. En undir niðri vakti þetta hjá
mér óró og gremju.
Aldrei var Rauðka betri en ofan
sandinn, til baka — heimleiðis. Það var
sem hún flygi, svo hraðfara og þýð-
geng var hún.
Ég fór af baki á heiðarbrúninni of-
an við Hólabæinn og gekk niður
brekkuna. Rauðka stiklaði við hlið
mér, rak í mig snoppuna annað veifið,
eins og hún væri að minna mig á, að
ég hefði ekki þakkað henni fvrir
sprettinn.
Miklir peningar! Þessi orð komu
aftur og aftur í hugann, jafnvel með-
an jeg strauk yfir gljáandi, svitabað-
inn skrokk hennar. Hvað varðar mig
um slíkt? Ég lokaði hesthúsinu og
hraðaði mér heim.
Ragna stóð norðan við bæinn. É.g
12