Samvinnan - 01.03.1955, Page 12

Á að deyða daglegt mál?
Ef til vill hefði ég ekki gripið til
pennans þetta sinn, hefði ég ekki
heyrt í útvarpinu fáein orð Arna
Böðvarssonar um daglegt mál. I hin-
um örstutta þætti hans komst hann
síðast réttilega að orði eitthvað á
þessa leið: — Landar góðir! — Hvað-
an úr byggðum sem þið eruð: — úr
Skaftárþingi, af Vestfjörðum eða
Norðurlandi, þá dyljið ekki uppruna
ykkar; sýnið átthagatiyggð. Haldið
fast í framburð máls ykkar og látið
ykkur engu skipta afskiptasemi og at-
hlátur annarra. Þið Skaftfellingar.
Mælið orðin með ykkar áherzlum og
sérkennum. Þið Vestfirðingar segið:
— Þeir komu gangandi neðan af tanga
o. s. frv. — Og þið Norðlendingar. Seg-
ið orðin: fólk, stúlka, smælki, hylki,
dilkur o. s. frv. á þann hátt, sem ég
geri nú. — Og svo bar hann orðin fram
á alkunnan, norðlenzkan hátt. —
Allir, sem ekki eru sneyddir tryggð
við átthaga og arfleifð aldanna, sem
meðal annars birtist í breytilegum blæ
og framsetningu hins talaða orðs, ættu
að finna hvöt hjá sér að fagna slíkum
orðsendingum og festa þær í minni..
Sem Norðlendingur vil ég þó stíga
feti framar, og staðhæfa, að ekki er
síður þörf á því, að minna á, að glata
ekki norðlenzkum framburði í orð-
um, svo sem: afbriggði, flaggð, hneigð,
braggð, saggði, taggði, þæggð o. s. frv.,
að ég ekki tali um orð eins og hryggð,
dyggð, styggð, hyggði, tyggði o. s. frv.,
sem enginn ágreiningur ætti að vera
um framburð á, jafnvel þótt á því sé
einn misbrestur, sem kunnugt er,
jafnvel hjá sumum Norðlendingum,
er ella að mörgu leyti nota harða
framburðinn.
Öllum, sem eyrun hafa opin, hlýtur
að vera það ljóst, að hinn lini fram-
Eftir Jóharm Örn Jónsson
burður þeirra og þvílíkra orða, er ég
síðast taldi, vinnur stöðugt á í sam-
skiptum við harða framburðinn, norð-
lenzka. Hann víkkar stöðugt vald-
svið sitt, líklega í svipuðu hlutfalli
sem Reykjavík þróast og færir út kví-
arnar og sogar til sín andlega og efnis-
lega orku frá innstu dölum og yztu
töngum landsins. Er því ekki að undra
þótt málsafbrigðum Vestfirðinga fari
fækkandi og svo annara, sem geymt
hafa gersemabrot gullaldar í máli sínu.
Enda er svo komið, þá og þegar, eftir
öllu viðhorfi, að gera má fyllilega ráð
fyrir því, að harði framburðurinn og
flest minniháttar einkenni daglegs
máls verði með öllu horfin eftir svo
sem 2 mannsaldra, nema svo ólíklegt
gerist að öflug átthagarækni nái fasta-
tökum á yngri kynslóðinni og hún
snúi baki við öfugþróun nútímans.
Ef það verða örlög harða framburð-
arins, sem kenndur hefur verið við
Norðurland, að útskúfast á næst-
unni, eða innan 2—3 mannsaldra, er
allsendis óvíst að það verði Norðlend-
ingar, sem hafi heiðurinn af því að
hafa varðveitt hann lengst lands-
manna. Ef til vill verða það Borgfirð-
ingar eða Mýramenn. Staðreynd er,
að framburður sá hefur til skamms
tíma verið tíðkaður í Borgarfjarðar-
og Mýrasýslum og auk þess að ég hygg
í Dalasýslu, a. m. k. sums staðar í
Barðastrandarsýslu — svo sem við
Þorskafjörð, — Snæfellsnessýslu,
Strandasýslu og ef til vill víðar, auk
þess sem hann hefur verið hæst met-
inn í fjórum Norðurlands sýslum. Þeg-
ar þessa er gætt, er það engin smá-
ræðis bylting — ég vil segja gerræði
og ofbeldi — ef nokkrum hljóðvilltum
skriffinnum á að takast að koma fram-
burði þessum niður fyrir Ætternis-
stapa nálega fyrirhafnarlaust, og án
þess að nokkur hreyfi verulegri and-
spyrnu.
En hvað veldur því, að þessi sér-
stæði, harði framburður á svo örðugt
uppdráttar, sem raun er á?
Ugglaust eru ýmsar ástæður til
þess. Mér er næst að ætla, að Ríkis-
útvarpið eigi allverulegan þátt í því.
Ekki er kyn þótt framburðarstagl þul-
anna um: sag-ð-ar læg-ðir, lyg-ðir og
dyg-ðir o. s. frv. fái víða hljómgrunn
um síðir, enda flestum hlustendum
hætt við að fljóta með straumnum, og
því fremur sem sumir þulanna eru vel
máli farnir, jafnvel einn þeirra ágæt-
lega. En allir sneyða þeir hjá harða
framburðinum, enda flestir vaxnir
upp innan annars framburðarsvæðis.
Þeir gera full-mikið að því að sam-
ræma framburð sinn, sumir þó undir
grímu ímyndaðrar fegurðar og mál-
vöndunar, og geta stundum orðið til
athlægis fyrir bragðið. Utvarpsþulimir
tala ekki eftir framburðarnótum (öll-
um) þeirra, sem harða framburðinn
þýðast, svo sem: dr. Brodda, Jóns
Helgasonar, prófessors, Ragnars Ás-
geirssonar, ráðunauts, Áma Eylands,
fulltrúa, Gísla Jónssonar, alþingism.,
Bernharðs Stefánssonar, alþingism.,
Jónasar skólastjóra, frá Hriflu og
Davíðs skálds frá Fagraskógi, svo
nokkrir góðir fulltrúar séu nefndir úr
sýslum þeim, sem harði framburður-
inn á djúpar rætur. í annan stað hygg
ég að skólamir, einkum þó e. t. v.
hinir „æðri“ þeirra, eigi þátt í þessu.
Hvort sem það er vegna þess, að helztu
menn þeirra em flestir fylgjendur lina
framburðarins frá upphafi eða fyrir
einhver „menntunar áhrif á sínum
tímum, stundum drukkin í dálítið
(Framh. á bls. 26)
12