Samvinnan - 01.09.1956, Blaðsíða 3

Þegar kaupmenrt gefast upp
Eitt þeirra orða, sem andstæðingar samvinnuhreyfing-
arinnar nota tíðast í hinuni stöðugu árásum sínum, er
„einokun“. Er reynt að læða þeirri hugmynd inn hjá lands-
mönnum, að það sé tilgangur samvinnumanna að ná ein-
okunaraðstöðu í verzlun eða á öðrum sviðum, því að vitað
er, að fátt muni þeirri þjóð, sem öldunt saman bjó við hina
verstu einokun, ógeðfelldara en slík skipan mála.
Það er glöggt dærni um þá trú, sem menn hafa á mátt •
áróðursins nú á dögum, að slíkri ásökun skuli vera beint
gegn þeirri hreyfingu, sem rauf einokun selstöðukaup-
manna víða um land, rauf einokun hinna brezku olíu-
hringa hér á landi, rauf einokun tryggingahlutafélaganna,
rauf einokun í skipan siglingamannanna og hefur hvar-
vetna orðið til þess að brjóta niður einokunaraðstöðu
þeirra sömu aðila, sem nú standa á bak við árásir og róg
í þessu efni.
★
Hér á landi, eins og um heim allan, eru það einmitt sam-
vinnufélögin, sem hafa beitt sér gegn hvers konar einokun
meira en nokkur önnur samtök almennings og er því um
að ræða hreinasta öfugmceli, þegar þau eru sökuð um að
scekjast eftir einokun sjálf. Ekkert getur verið fjcer sanni.
★
Nú kunna menn að spyrja, hverju það sæti, að kaupfé-
lög verzli án samkeppni á nokkrum stöðum á landinu.
Þetta er rétt, en hvað eiga félögin að gera, þegar kaup-
menn hreinlega gefast upp, af því að þeir græða ekki á
verzlun sinni? Eiga kaupfélögin á þessum fáu stöðum að
hækka verðlagið, svo að kaupmennirnir geti grætt nóg til
að vera kyrrir? Eða hvað eiga þau að gera?
Sannleikurinn er sá, að kaupmaðurinn getur tekið sam-
an pjönkur sínar og fé og farið, ef honum sýnist svo. Þetta
geta kaupfélögin ekki, af því að þau eru eign fólksins á
hverjum stað og því bundin hvert við sitt félagssvæði.
Þar eru þau stofnuð til þess að starfa fyrir fólkið á þeim
stað.
★
Það er umhugsunarefni fyrir almenning, að það skuli
vera- 650 smákaupmenn í Reykjavtk einni og fara fjölg-
andi, á sama tíma sem enginn þessara manna kcerir sig um
að verzia í Salthólmavík, á Gjögrum, í Haganesvík eða
Bakkafirði. Af hverju ekki? Það er svo sannarlega ekki
vegna þess, að kaupfélögin geri neitt til að torvelda þeim
viðskiptin — annað en að bjóða fólkinu eins hagkvcsm
verzlunarkjör og þau geta. Við það verða kaupmenn að
keppa.
★
Getur kaupfélag verið einokun? — Þar sem kaupfélög
eru orðin eina verzlunin í héraði, hefur því verið haldið
fram af andstæðingum samvinnufélaganna, að þau væru
orðin einokunarfyrirtæki. Sá maður, sem allra manna bezt
hefur svarað þessum rógi, er sjálfur Jón Sigurðsson, forseti.
Hann skrifaði í Nýjum félagsritum 1872: „Þegar félögin
væru í fullu fjöri og nálega hver maður í héraðinu ætti
þátt í þeim, þá gætu slík félög aldrei orðið einokunarfélög
vegna þess beinlínis, að þau gætu engan einokað nema
sjálfan sig. Gjörum ráð fyrir, að allir Húnvetningar til
dæmis væru í einu félagi, þá réðu þeir sjálfir félagsstjóm
sinni, þeir veldu menn til að skoða reikningana og bæk-
urnar, þeir vissu um öll viðskipti félagsins, um öll kaup
þess og sölu, kaupstjórinn og allir þeir, sent væru við verzl-
un félagsins væru þjónar þess og stæðu til ábyrgðar fyrir
félagsmönnum, félagið sjálft réði eiginlega prísunum á
allri vöru, í hönd og úr, hvernig ætti þá þetta félag að geta
einokað Húnvetninga? Það væri sama eins og að ímjmda
sér, að félagið einokaði sig sjálft.“
Jón Sigurðsson sagði einnig, að lengi mundi ,,verða nóg
eftir handa kaupmönnum.“ Hann reyndist sannspár í því
efni eins og fleirum.
3