Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 23

arleg áhrif voru sterk í uppvexti Gandhís,
því móðir hans var ákaflega trúrækin kona,
fastaði reglulega og baðst fyrir, þó hún væri
ólæs. Á bernskuslóðum Gandhís hafði
hindúasiður mjög mótazt af hreintrúarstefn-
um sem lögðu ríka áherzlu á grænmetisát
og töldu allt líf heilagt. „Syndsamlegt“ at-
hæfi Gandhís á unglingsárunum var einkum
fólgið í kjötáti og reykingum, en seinna á
ævinni vann hann það heit að snerta aldrei
vín, kvenfólk eða kjöt. Einsog títt var um
Indverja hafði hann kvænzt kornungur,
aðeins 13 ára, og kona hans, Kastúrba, kaup-
mannsdóttir, var nokkrum mánuðum yngri.
Meðalævi karlmanna í Indlandi var þá 20—
25 ár, og var því lögð megináherzla á að
giftast sem fyrst og eignast börn snemma.
Þessi siðvenja var meðal þess sem Gandhí
barðist einarðlega gegn síðar á ævinni.
Hjónabandið truflaði þroska hans, gerði
honum skólagönguna erfiða og lagði alltof
þunga ábyrgð á hann og kornunga barns-
móður hans. Þetta átti sinn stóra þátt í
þeirri ákvörðun hans, þegar hann var 36
ára gamall, að segja skilið við kynlífið og
vinna skírlífisheit sem hann stóð við til
æviloka.
Hann var feiminn og atkvæðalítill ungl-
ingur, en nám hans gekk samt svo vel, að
19 ára gamall kvaddi hann fjölskyldu sína
og hélt til Lundúna til lögfræðináms. Faðir
hans var látinn og móðir hans treg til að
sjá af honum, einkanlega þareð stéttarleið-
togarnir höfðu neitað að samþykkja brott-
för hans; óhlýðni hans gerði hann í raun-
inni að stéttarúrhraki: öldungarnir útskúf-
uðu honum.
Gandhí kemur fremur einkennilega fyrir
sjónir á Lundúnaskeiðinu. Hann lagði sig
mjög eftir brezkum siðum. Auk laganáms
lagði hann stund á dans, frönsku, ræðulist,
fiðluleik, gekk í Náttúrulækningafélag Lund-
úna, hataðist við mataræði borgarbúa og
lifði mjög sparlega. Hann var fámáll og
viðkvæmur, en leitaðist af öllum mætti við
að verða ósvikinn brezkur herramaður með
snjáðan harðan hatt, litríkt hálsbindi,
klæddur lafafrakka og röndóttum buxum,
með ökklahlífar og silfurtypptan göngustaf.
Hann var samvizkusamur námsmaður og
náði sæmilegu lögfræðiprófi 1891. Daginn
eftir prófið sigldi hann heimleiðis, fáfróður
í hindúískri og múhameðskri lögspeki, ennþá
„útskúfaður" heimafyrir og vonlítill um
fi-ama á sínum kjörna vettvangi. Ekki bötn-
uðu horfurnar þegar honum lenti saman við
brezkan stjórnarerindreka á staðnum og var
rekinn á dyr. Særður, auðmýktur og gramur
tók hann því fegins hendi boði um að fara
til Suður-Afríku og sækja þar mál fyrir rétti.
Hroki brezka embættismannsins hafði af-
drifaríkar afleiðingar fyrir heimsveldið, sem
hann var fulltrúi fyrir, því Gandhí dvaldist
í Suður-Afríku 21 ár og kynntist þar bæði
eigin hæfileikum og lærði að veita löndum
sínum forustu í réttindabaráttu þeirra.
í Suður-Afríku voru margir Indverjar.
Þeir höfðu komið þangað hópum saman síð-
an 1860 sem samningsbundnir verkamenn,
og í kjölfar verkamannanna höfðu komið
indverskir kaupmenn. Þeir voru af öllum
stéttum hindúasiðar, og svo voru margir
Indverjar af öðrum trúflokkum, einkum
múhameðstrúarmenn og parsar. Gandhí
komst brátt að raun um að kynþáttamisrétti
og umburðarleysi í Suður-Afríku var miklu
verra en hann hafði kynnzt í Indlandi eða
Bretlandi. Hann varð einatt að sæta sömu
meðferð og verkamennirnir, var neyddur
til að taka ofan túrbaninn í réttarsalnum,
hrakinn úr fyrsta farrými járnbrautarlesta,
synjað um þjónustu á gistihúsum, sparkað
í hann og lumbrað á honum. Eftir að fyrstu
málaferlunum lauk, var hann um kyrrt og
gerðist forsvarsmaður indverskra verka-
manna í Natal og Transvaal, sem höfðu
verið sviptir rétti til að eignast land nema
á afmörkuðum svæðum og sömuleiðis svipt-
ir kosningarétti. Um þetta leyti skrifaði
hann bréf til allra áhrifamanna af evrópskum
stofni í Natal, þar sem meðal annars segir:
„Það er á ykkar valdi að fara með Indverja
einsog hunda eða meðbræður sem biðja um
samúð ykkar í þeim grimmilegu ofsóknum
sem þeir verða nú að sæta.“ Eftir þriggja
ára starf hvarf hann um hríð til Indlands,
þar sem hann samdi bækling um aðstæðurn-
ar sem landar hans bjuggu við í Suður-
Afríku, en sneri aftur árið 1897 ásamt konu
sinni og fjórum börnum til að halda áfram
baráttunni. Rangfærð þýðing á bæklingi
hans hafði borizt til Afríku á undan honum,
og þegar hann steig á land í Natal lá við
sjálft að hann væri drepinn án dóms og laga
af óðum múgi hvítra manna, sem réðust
að honum með illyrðum, rotnum eggjum og
grjótijasti. Honum var bjargað af hugaðri
hvítri eiginkonu lögreglustjórans á staðn-
um, sem gekk við hlið hans og hlífði honum
fyrir grjótkastinu með sólhlíf sinni. Múgur-
inn kynni að hafa gengið af Gandhí dauð-
um, en hann áræddi ekki að ráðast á hvíta
konu á götum úti. Forsætisráðherrann og
blöðin í Natal báðu Gandhí afsökunar, en
hann neitaði einsog vænta mátti að hata
óvini sína og leita réttar síns gegn þeim í
dómsölunum. í Búastríðinu, sem brast á
skömmu síðar, tók hann þátt í að skipu-
Gandhí, fertugur lögfrœðingur í Jóhannesborg
leggja indverska sveit sjúkraliða, sem vann
fyrir brezka herinn.
Ofbeldið sem Gandhí var beittur er til
vitnis um tilfinningar landsmanna í garð
Indverja, sem voru enn að flytjast til Suður-
Afríku. Jafnvel hófsamir og hægfara menn
einsog Smuts hershöfðingi töluðu um „Asíu-
krabbameinið“, sem nauðsynlegt væri að
uppræta, og stjórnin í Transvaal hunzaði
hollráð brezku stjórnarinnar og krafðist
þess, að allir Asíubúar yrðu að láta skrá
sig á nýjaleik og að sett yrðu lög til að
hindra frekari innflutning Indverja.
Viðbrögðin við þessum kröfum urðu sögu-
fræg. Á fundi í Empire-leikhúsinu í Jó-
hannesborg skoraði Gandhí djarfur á landa
sína að strengja þess heit að veita friðsam-
lega mótspyrnu, jafnvel þótt það hefði í för
með sér fangelsun, húðlát eða jafnvel líflát.
Þeir áttu ekki að skrá sig aftur. Hér hafði
Gandhí dottið niðrá byltingarbragð, sem
varð sérstakt framlag hans til mannkyns-
sögunnar. Hann hafði líka fundið því nafn
— satjagraha, sem merkir „staðfesta í sann-
leikanum“. Þetta var ekki skyndileg hug-
ljómun, því Gandhí hafði verið að þokast
nær þessari andlegu ákvörðun árum saman.
„Ég minnist þess,“ sagði hann árið 1908,
„hvernig eitt erindi í gúdsjerat-ljóði, sem
ég lærði í barnaskóla, loddi við mig. Inntak
þess var eitthvað á þessa leið: Gefi maður
þér vatnssopa og þú gefur honum sopa að
launum, þá er það einskis vert; raunveru-
leg fegurð er fólgin í því að launa illt með
góðu.....Síðan kom Fjallræðan........Það
var Nýja testamentið sem raunverulega
vakti mig til vitundar um réttleika og gildi
óvirkrar andstöðu.“ Ekki er erfitt að skilja
hvað fyrir Gandhí vakti þegar hann sagði
síðar á lífsleiðinni: „Ég er kristinn og hindúi
og múhameðstrúarmaður og gyðingur."
Lögin sem takmörkuðu þegnréttindi Asíu-
búa voru samþykkt árið 1907. Þegar Gandhí
og félögum hans var skipað að fara úr landi,
23