Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 61

7/> wV
SAMVINNA
Guðjón B. Ólafsson:
Þankar um f ræöslu-
kerfi og atvinnulíf
Það er eitt af séreinkennum ís-
lendinga að samræður manna
snúast gjarnan um að leita að
lausn á öllum vandamálum þjóð-
ar sinnar. Umræður um eitt á-
kveðið vandamál standa sjaldan
lengi; óðar en varir er horfið að
hinu stærra verkefni. Flestir
hafa þar til málanna að leggja,
og þeir munu tæpast margir sem
ekki hafa sína útgáfu á taktein-
um. Þetta er ef til vill ekki und-
arlegt, því sjálfstæð íslenzk þjóð
er ung og fámenn og mjög í mót-
un. Allir hljóta að hafa áhuga
á að leggja sitt af mörkum til
uppbyggingar, og er gott eitt um
þennan almenna áhuga að segja.
En kannski er það einn af veik-
leikum íslenzks þjóðfélags, að
svo virðist sem mikið skorti á,
að hinum áhugasömu kröftum sé
beint að raunhæfri lausn vanda-
málanna. Börn söguþjóðarinnar
hafa um of látið sér nægja hug-
myndasmíði og umræður, en svo
virðist sem skilning og kunnáttu
vanti oft á tíðum til þess að koma
hinni hugrænu framleiðslu í
framkvæmd. Á síðari áru m er að
koma æ betur í ljós, að einmitt
þetta á sinn rika þátt í að upp-
bygging atvinnulífs á íslandi og
þar með lífskjör alls almennings
eru óðfluga að dragast aftur úr
því sem gerist í nágrannalönd-
unum.
Rúmlega þúsund ára saga þjóð-
arinnar greinir frá fjölmörgum
staðreyndum um andlegt atgjörvi.
Líka er þess getið að forfeðurn-
ir hafi „höggvið mann og annan“
eftir þörfum, að talið var. Fátt
er þar um afrek í verklegum efn-
um, og lítt er getið um viðskipti
við aðrar þjóðir sem hagur var
að, nema e. t. v. vopnaviðskipti
af og til á fyrri tímum. Sögu- og
skáldskapardýrkun er íslending-
um í blóð borin og hefur vafa-
laust átt ríkan þátt í að fleyta
þjóðinni í gegnum mestu harð-
inda- og örbirgðartímabilin. Þessi
áhrif eru enn sterk með þjóðinni
og skýra ef til vill að nokkru
leyti það ástand sem ríkir í dag.
Það er ómótmælanleg stað-
reynd að menntun á íslandi hef-
ur hvergi nærri þróazt eðlilega
með hraðfara auknum kröfum
síðari tíma. Á þetta við allt frá
barnaskólum og upp í hina æðri
skóla, að minnsta kosti hvað
snertir hagnýt fræði. Sem dæmi
má nefna byrjunaraldur í barna-
skólum, sem hér er tveimur ár-
um hærri en víðast hvar erlend-
is, lengd skólatíma og kennslu-
aðferðir, en allt þetta hefur höf-
uðþýðingu fyrir það sem á eftir
kemur. Því miður er ekki rúm
í stuttri grein til að gera þessum
málum skil, en til gamans má
geta þess að orðið námsleiði, sem
oft er nefnt hér á landi, mun ekki
vera til á öðrum tungumálum.
Þegar lengra er litið upp eftir
í skólakerfinu, blasir við sú stað-
reynd, að ísland framleiðir ár-
lega slíkan aragrúa af allskonar
fræðimönnum, lögfræðingum og
læknum, að okkar litla land legg-
ur til myndarlegan skerf til þess-
ara starfshópa hjá skandinavísku
frændþjóðunum, sem væntanlega
eru uppteknar við að mennta
þegnana til annarra hluta. Hins
vegar munu ekki dæmi um raun-
hæfa og gagnlega menntun á ís-
landi í verzlunarfræðum, á borð
við það sem gerist með þeim
þjóðum sem við eigum helzt sam-
leið með, að ekki sé minnzt á þá
furðulegu staðreynd að hér finnst
enginn vottur að stofnun sem
kenni eitthvað sem lúti að höf-
uðatvinnuvegi þjóðarinnar. Hér
er enginn skóli sem kennir með-
ferð veiðarfæra, notkun fiskileit-
artækja, fiskverkun (utan 3ja
vikna námskeið af og til) eða
verkstjórn og framkvæmdastjórn
fiskvinnslufyrirtækja. íslenzkt
þjóðfélag virðist enn leggja meira
upp úr því, að þegnarnir geti
lært utanað sögu eða kvæði, eða
lesið latínu, heldur en að þeir
kunni nægilega til verka, þann-
ig að þjóðin geti verið sjálfbjarga
í sívaxandi samkeppni heimsvið-
skiptanna. Andlegu málin skulu
hér á engan hátt löstuð, en það
hlýtur að vera löngu kominn tími
til að allt fræðslukerfi þjóðarinn-
ar verði endurskipulagt, og þá
verði haft í huga að þjóðin verð-
ur að geta haft ofan af fyrir sér
með framleiðslu og viðskipta-
starfsemi. Það er undirstaða þess
að kvæðamennirnir geti haft
möguleika til sinnar iðju og feng-
ið tros í askinn um leið.
Ekki er hægt að gera ráð fyrir
að slík stefna í menntamálum
verki örvandi á atvinnulífið í
landinu. Forráðamenn fyrirtækja
þekkja mætavel hin margvíslegu
vandamál sem stafa af því hve
erfitt er að fá fólk með sérþjálf-
aða verkkunnáttu til starfa. Það
eru ekki aðeins hinar miklu
sveiflur í hagkerfi veiðimanna-
þjóðfélagsins sem torveldað hafa
uppbyggingu sterkra og myndar-
legra atvinnufyrirtækja í land-
inu. Fræðslukerfið á stærri þátt
í því en mörgum kann að virðast
við fyrstu umhugsun.
Annað áberandi íslenzkt ein-
kenni er það, hve erfitt er að
finna ábyrga aðila í stjórnkerfi
landsins. Flestir atvinnurekendur
þekkja vel hina óendanlegu löngu
leið og tímafreku, sem flest mál
verða að fara unz lausn er hægt
að finna. Enginn einn maður eða
stofnun eða ráðuneyti eða banki
getur tekið ákvörðun, fyrr en svo
og svo margir aðilar hafa fjallað
um málið. Sækja verður fast á
alla viðkomandi til að koma mál-
inu áleiðis, og ef á leiðarenda
verður komizt, er venjulega úti-
lokað að vita hver ber ábyrgð á
afgreiðslu þess. Sama gildir ef
málið hlýtur ekki afgreiðslu. í
báðum tilfellum eiga viðkomandi
ótal útgönguleiðir samkvæmt
kerfinu. Afleiðing þessa verður
að sjálfsögðu tímasóun hjá at-
vinnurekendum, sem óhætt er að
fullyrða að hafi leitt til verulega
lakari stjórnunar fyrirtækja á
undanförnum árum en ella hefði
orðið. Hér kemur vafalaust fram
ein afleiðing þess stjórnkerfis,
kjördæmaskipunar og flokkaskip-
unar, sem íslendingar hafa valið
sér, en ekki er hægt að víkja nán-
ar að þeim málum hér.
Það er þá kannski ekki svo
undarlegt að umræður manna
beinist gjarnan að hinu stærra
verkefni. Þegar undirstaðan er
ótraust, verður að gera ráð fyrir
margs konar brestum í því sem
ofan á hvílir. Svo virðist sem
fræðslu- og stjórnunarkerfi lands-
ins hafi átt verulegan þátt í að
tefja fyrir nauðsynlegri þróun
atvinnulífs í landinu.
Hér verður að eiga sér stað
skjót breyting til batnaðar. Al-
varlega er nú rætt um að ís-
lendingar tengist öðrum þjóðum
í verzlunarbandalögum. Það er
öllum ljóst, að stóraukin útflutn-
ingsframleiðsla er undirstaða
þess að lífskjör þjóðarinnar geti
orðið í nokkru samræmi við það
sem gerist með nágrannaþjóðun-
um í framtíðinni. Það mikla átak,
sem óhjákvæmilega verður að
gera hér á landi á næstu árum,
verður ekki framkvæmt með
kvæðalestri í frystihúsum og öðr-
um framleiðslufyrirtækjum, né
heldur ef forráðamenn fyrirtækja
eiga að halda áfram að reka sín
mál með tímafrekum glímum við
úrelt kerfi. Nýir tímar krefjast
þess að íslenzkt þjóðfélag skapi
þegnum sínum skilyrði og veiti
hvatningu til að hin mikla gnægð
hugrænnar framleiðslu fái útrás
í verki. ♦
ÁLYKTUN UM FRIÐ
24. þing Alþjóðasamvinnusambandsins, sem er í fyrirsvari fyrir
230 milljónir samvinnumanna í sambandsfélögunum, minnir á þ-ær
ályktanir sem samþykktar hafa verið á fyrri þingum;
staðfestir þá sannfæringu sína, að brýnasta vandamál heimsins
sé að koma á friði, því án hans er mannlífi á jörðinni ógnað og
efnahagsþróun og félagslegar framfarir hindraðar;
ítrekar vilja sinn til að stuðla að eindrægni milli allra kynþátta og
þjóða, og að standa vörð um rétt þjóða til sjálfsákvörðunar, en
á því sviði getur samvinnuhreyfingin lagt fram krafta sína með
sérstökum hætti;
viðurkennir þakklátlega það starf sem Sameinuðu þjóðirnar hafa
innt af höndum á þessum vettvangi;
heitir á ríkisstjórnir að láta af einhliða aðgerðum, sem eru líklegar
til að stofna friðinum í hættu, en styðja og efla í þess stað Sam-
einuðu þjóðirnar og viðleitni þeirra til að draga úr viðsjám; og
biður sambandsfélögin að gera allt sem í þeirra valdi stendur til
að hafa áhrif á ríkisstjórnir sínar í þá átt, að þær styðji lausn al-
þjóðlegra deilumála með samningsgerð og hvers konar aðgerðum
sem stuðla að afvopnun, þannig að skapa megi aðstæður, sem
geri öllum mönnum kleift að vinna í friði að bættum lífskjörum
og útrýmingu hungurs og efnahagslegs öryggisleysis.
61