Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 49

myndir og hugrenningar, sem marka stefn-
una, ádeilan hefur látið nokkuð undan síga
og kyrrð og ró ráða ríkjum.
Áður en Jórvík kom út, hafði Þorsteinn
gefið út fjórar ljóðabækur. í hinni fyrstu
þeirra, f svörtum kufli (1958), er hanntann-
hvass og fer ósparlega með orð, enda er
um byrjandaverk að ræða og höfundurinn
innan við tvítugt. Þar gætir þess þó greini-
lega, að hann er vel heima í innlendum
skáldskapararfi, hann yrkir kvæði um Sig-
urð Breiðfjörð og Gunnlaug ormstungu,
líka má sjá á stöku stað, að hann hefur
kynnzt dróttkvæðum. Einnig yrkir hann fer-
skeytlu og lætur sig ekki muna um að
ríma saman a. m. k. á einum stað i og e í
endarími að gömlum íslenzkum sið. Þá má
og sjá þess greinileg merki, að hann hefur
kynnt sér verk Einars Benediktssonar og
orðið fyrir áhrifum þaðan. Kvæðum bókar-
innar er skipt niður í kafla, og hefst hver
um sig á stuttu lausamálsljóði, en annars
er form ljóðanna mjög margvíslegt og jöfn-
um höndum ort með rími og án þess. Hins
vegar er málkennd höfundar hér ekki orðin
nægilega þroskuð, og má finna dæmi þess,
að teflt sé á tæpasta vað í þeim efnum.
Yrkisefnin eru hér nokkuð margbreytileg,
en flest beinast ljóðin þó að eðli og til-
finningum mannsins, og ástin og vínið fá
hér auk þess sinn skatt goldinn.
Næsta bók hans var Tannfé handa nýjum
heimi (1960). í þessari bók hefur orðið
mikil formbylting frá hinni fyrri, og er
hún með verulega samfelldari svip. Hin
fjölbreyttu form ljóðanna í fyrri bókinni
eru nú horfin, og í staðinn er komin eins
konar staðföst rímleysa, þar sem öll áherzla
er lögð á óbundið form, og rími og ljóð-
stafasetningu er að mestu kastað fyrir róða.
Þarna má jafnvel finna algjör lausamáls-
ljóð, en yfirleitt er þó haldið vísuorðaskipt-
ingu, og víðast gegnir hrynjandin veru-
legu hlutverki í uppbyggingu ljóðanna. Hér
er og ríkjandi greinileg tilhneiging til að
yrkja dult og jafnvel illskiljanlega, þessi
ljóð eru yfirleitt stemningarmyndir, bregða
upp myndum af tilfinningum eða hugsun-
um, en flytja ekki boðskap. Ádeilu bregður
þarna þó fyrir (ljóðin Frelsið og guð og
Grafarasaungur) og jafnvel háði (ljóðið
Tútmósis III.). Að öðru leyti eru þessi ljóð
innhverf og höfða til tilfinningalífsins frem-
ur en harðrar skynsemi.
Þriðja bók Þorsteins var síðan Lifandi
manna land (1962). Með henni nær hann
tökum á því formi, sem síðan hefur verið
ríkjandi í ljóðum hans, því að skipulags-
leysið úr fyrstu bókinni og tilhneigingin til
algjörrar rímleysu úr hinni annarri hefur
hvort tveggja látið undan síga, en í staðinn
leggur hann meiri áherzlu á agað málfar
og á form, sem fer bil beggja milli fyrri
tíma festu og hæfilegs frjálsræðis nútíma-
ljóða. Þessi bók skiptist í þrjá kafla, og ber
hinn fyrsti yfirskriftina Vegferð. Sú vegferð
er vafalítið lífið sjálft, og er þarna fjallað
um efann, leitina og óvissuna. í fyrsta
kvæðinu er sagt frá manni, sem fer burt
„að nema tímann og drekka fjarskann,“
annars staðar spyr skáldið: „er mér ofvaxið
þetta fallvalta líf?“ og enn annars staðar
segir: „Skyldu jólin koma — — / flest
er vafanum háð.“ Ádeila á yfirborðsmennsku
kemur og fram í kvæðinu Harðindi, þar
sem harðæri ríkir, „útlendíngasnjór“ (pen-
ingar) þekur túnin, „sumt fólk / þykist
kenna þar einn og einn eyri frá sér,“ en
minnið styrkist í vindum, „meðan einstakl-
íngsfrelsið fyllir svöl brjóstin." Hér er því
fjallað um þann auð, sem myrðir andann
og elur falskar hugsjónir. Annar kaflinn
ber yfirskriftina Að bíða eftir fregn. Þar
eru yrkisefnin skyld því, sem er í fyrsta
kaflanum, en þó kemur þar fram góðlátleg
gamansemi í kvæðinu Gesturinn, þar sem
lýst er ávönum alþýðumanns og töktum.
Sömuleiðis hefur morðið á Patriee Lum-
umba orðið Þorsteini tilefni til þeirrar
ádeilu á morðæði styrjaldanna, sem birtist
í ljóðinu Blóð krefur þig dansari, þar sem
einnig er boðaður sá dagur, þegar græðgin
og valdagirnin hafa verið yfirunnar og frið-
ur ríkir. Nafnið Lofsaungur á öðru ljóði í
þessum kafla felur og í sér þverstæðu, því
að það er skörp ádeila á illvirki mannkyns-
ins. Þriðji kafli bókarinnar ber yfirskriftina
Birta, og er hann flokkur samstæðra ljóða.
Koma þar fram hugrenningar um ýmis efni,
m. a. náttúruna, ósannindin í heiminum,
mennina, þjáninguna, leit mannsins o. fl.
í fjórðu Ijóðabók Þorsteins, Lángnætti á
Kaldadal (1964), gætir enn mikið hugleið-
inga um ýmis efni, og gefur nafn bókar-
innar raunar nokkra hugmynd um innihald
hennar, því að þar er í verulegum mæli
fengizt við nóttina og öræfaógnirnar í marg-
víslegum og yfirfærðum myndum. Karl-
mennskuboðskapur kemur m. a. fram í ljóð-
inu Biskupsbrekka, þar sem höfðað er til
Jóns biskups Vídalíns, einnig í ljóðinu
Hellismenn, en ekki sízt í minningarljóð-
inu Ari, sem felur í sér meitlaða og snilldar-
góða mynd af baráttumanninum. í ljóða-
flokknum Ármannskvæði er fjallað af hug-
kvæmni um vætta-, útlaga- eða huldumanna-
trú þjóðarinnar, og boðskapurinn um sjálf-
stæði einstaklingsins er uppistaðan í ljóð-
inu Komið út undir bert loft. Dulrænu og
innhverfu gætir þarna í ýmsum verkum,
svo sem Meðan þið sofið, Ljóð og Félagi,
lífsbaráttan er viðfangsefnið í ljóðinu
Gánga, og hugleiðingar um raungildi
lífsins koma fram í ljóðunum Bakþánki,
Smán og Vökur. Tregi kemur fram í
erindinu Landlaus, fjallað er um hið
upprunalega í manninum í erindinu Enn
er ég dýrið, örvun til átaka kemur fram
í ljóðinu í teignum, og verk hinna smáu
og lítils metnu eru lofuð í erindinu Fenja
og Menja. Vínið og ástin fá og sinn hlut
goldinn í ljóðunum Ölvísur og Mansaungs-
vísa. Yrkisefni Þorsteins eru því nokkuð
margbreytileg í þessari bók, en heildarsvip-
mót hennar mótast þó af dulúðgum og
innhverfum myndum, höfundurinn fæst við
manninn sjálfan og hinar ýmsu hliðar á
eðli hans, og boðskapurinn, þar sem hann
á annað borð kemur fram, er um nauðsyn
þess að halda óspilltu hinu sanna í eðli
sínu og mæta erfiðleikum með karlmennsku.
Veruleg áherzla er og greinilega á það lögð
að vanda form ljóðanna sem mest, og aug-
ljóst er, að höfundur hefur áunnið sér
næma tilfinningu fyrir nauðsyn þess, að
hvert orð gegni jafnan hlutverki sínu við
uppbyggingu ljóðsins til sem mestrar fulln-
ustu.
Af þessum fjórum ljóðabókum má því sjá,
að Þorsteinn hefur verið leitandi á þroska-
ferli sínum og jafnan sótt fram á við. Með
Ijóðabókinni Jórvík hefur hann á hinn bóg-
inn haslað sér þann völl innan íslenzkrar
nútímaljóðagerðar, að hiklaust má telja
hann í hópi fremstu yngri skálda þjóðarinn-
ar. Hann hefur ótvíræða hæfileika til ljóða-
gerðar, og honum hefur tekizt að skapa sér
persónulegan og sérstæðan stíl, sem einkum
er fólginn í knappri orðanotkun, mikilli
fágun og vandvirkni og glöggum skilningi
á nauðsyn þess að halda efninu innan tak-
marka afmarkaðra mynda. Hann hefur
einnig gott auga fyrir mismunandi þung-
vægi einstakra orða í uppbyggingu ljóða,
og gefur þetta hvort tveggja verkum hans
oft á tíðum dulrætt svipmót og gerir þau
jafnvel torskilin á yfirborðinu. Verk hans
bera það með sér, að hann stendur föstum
fótum í innlendri ljóða- og sagnahefð, en
er þó ekki háðari henni en svo, að þann
efnivið, sem hann sækir þangað, tekst hon-
um að færa í nútímalegan búning. í yrkis-
efnavali sækir hann mest til mannsins sjálfs
og hinna margvíslegu þátta í eðli hans, og
ádeilur hans eru hógværar og leiðbeinandi.
Jafnframt því sem hann tengir saman gam-
alt og nýtt í íslenzkum bókmenntum og þjóð-
menningu, fæst hann við efni, sem varða
okkur öll á yfirstandandi ólgu- og umbrota-
tímum. ♦
49