Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 67

ákvörðunarrétti allra þjóða með frjálsu at
kvæði.“
Friðarályktun þessi, sem samþykkt var á
öðru Alrússneska ráðstjórnarþinginu, hafði
ekki aðeins áróðursgildi meðal almennings
í Evrópu. Hún varð beinlínis tilefni þess,
að Wilson forseti samdi eða lét semja hin
14 frægu stefnuatriði og birti 8. janúar
1918. Bandaríski sendiherrann í Pétursborg
og fulltrúi amerísku fréttaþjónustunnar þar
iögðu fast að Wilson forseta að taka saman
í stuttu ávarpi bandarísk stríðsmarkmið, ef
afstýra mætti með því skilnaði Rússlands
við bandamenn sína. Meðal hinna 14 stefnu-
atriða Wilsons má greinilega sjá áhrif hinn-
ar rússnesku friðarályktunar, ekki sízt þar
sem rætt er um leynisamninga ríkja á milli
og leynimakk í utanríkispólitískum við-
skiptum. En athyglisverðari eru þó þau at-
riði stríðsmarkmiðanna, sem fjalla um skip-
an ríkja og þjóða í Evrópu eftir gerðan frið.
Wilson hafði árinu áður boðað „frið án
sigurs", og því telur hann það nú í þessari
stefnuskrá sinni sjálfsagt og sanngjarnt, að
erlendir herir verði á brott úr öllum her-
setnum héruðum Rússlands, og sama máli
gegm um hernumin héruð Frakklands og
Bclgíu. Þjóðverjum ber þá að láta Elsass-
Lótringen af hendi við Frakkland, en landa-
mæri Austurríkis og ítalíu skulu löguð að
þjóðernislegum aðstæðum. Þjóðum Austur-
ríkis-Ungverjalands skal veitast kostur á
sjálfsforræði (hér er ekki gert ráð fyrir rík-
isréttarlegu sjálfstæði).
Að því er varðar suðausturhluta Evrópu
skal erlendu hernámi létt af Rúmeníu, Serb
íu og Montenegró, og lönd þessi endur-
heimta aftur sjálfstæði sitt óskert. Af orða
lagi hinna 14 stefnuatriða um Serbíu og
nauðsyn þess, að ríki þetta yrði að fá lönd
við Adríahaf, mátti ráða, að Wilson hafði
þegar í ársbyrjun 1918 í huga útlínur suður-
slavnesks ríkis, er síðar varð Júgóslavía nú-
tímans.
Um Tyrkland var það sagt, að fullveldi
þess skyldi tryggt, og var þá aðeins átt við
tyrkneska hluta hins gamla Osmanaveldis,
en landamærin ekki nánar ákvörðuð. Um
Sundin var það eitt staðfest, að þau skyldu
vera öllum frjáls siglingaleið. Hið þrettánda
stefnuatriði Wilsons fjallaði um sjálfstæði
Póllands, er taka skyldi til allra landsvæða,
er byggð væru án alls efa fólki af pólsku
kyni. Það skyldi hafa órugga og frjálsa legu
að sjó. Lokaatriði stríðsmarkmiða Wilsons
mætti kannski heimfæra undir heiðingjatrú-
boð hans, svo tekið sé mið af ummælum
Lloyd George: þar lýsti hann stofnun al-
menns Þjóðabandalags „í þeim tilgangi að
tryggja stórum ríkjum sem smáum gagn-
kvæmt öryggi og vernda pólitískt sjálfstæði
þeirra og friðhelgi landamæranna". Hvað
sem segja má um heimsfrelsunarhugmynd
Wilsons, þá var þetta fjórtánda atriði stríðs-
markmiðanna pólitísk konungshugsjón
manns, sem kaldgeðja evrópskum stjórn-
málamönnum virtist vera hálfgerður furðu-
fugl.
Meðal Bandamanna sjálfra var stefnuat
riðum Wilsons ekki tekið með óblandinni
gleði. Þar mátti kenna leyndan ótta við of-
urmátt þessa unga stórveldis vestursins. En
Þýzkaland hafnaði friðarkostum forsetans
skilyrðislaust. Ef það gengi að þeim, væru
stórveldisdraumar þess, svo ekki sé talað
um heimsveldisdrauminn, orðnir reykur
einn. Við þetta bættist, að þýzkur her stóð
á erlendri grund í austri og vestri og suðri.
Átti hinn óbugaði her að afsala sér öllu því,
sem unnið hafði verið og fórnað fyrir göf-
ugu germönsku blóði? Allra sízt á þessari
stundu, er samið hafði verið vopnahlé á
austurvígstöðvunum og friðarsamningar
hafnir. Bandamenn höfðu ekki virt friðar-
ályktun sovétstjórnarinnar viðlits, ekki hirt
um að svara henni, nema að því leyti sem
henni hafði verið svarað óbeint í hinum 14
stefnuatriðum Bandarikjaforseta. Hinn 5.
des. 1917 færðist kyrrð vopnahlésins yfir
austurvígstöðvarnar.
Um sama leyti hófst eirðarlaus athafna-
semi í hinu hátimbraða stjórnarkerfi þýzka
ríkisins til undirbúnings væntanlegum frið-
arsamningum. Kröfur til landa eru ræddar
frá öllum sjónarmiðum, og allir leggja orð
í belg: keisarinn sem vill verða konungur
í Kúrlandi og Litháen, yfirherstjórnin sem
vill bæta Líflandi og Eistlandi við þau
svæði er lúti drottinvaldi Þýzkalands;
Hindenburg segist nefnilega þurfa olnboga
rými handa vinstra fylkingararmi sínum í
næsta stríði! Það er komið á viðamikilli
nýrri stjórnardeild, sem Helfferich innan-
ríkisráðherra veitir forstöðu. Þessari deild
er ætlað að samræma óskir iðjuhölda og
atvinnurekenda í sambandi við friðinn. En
þýzka yfirherstjórnin kemur sér líka fyrir
á biðlista þessarar stjórnardeildar. Luden-
dorff skrifar Helfferich og krefst hráefna
úr löndum Rússaveldis til hergagnafram-
leiðslu. Flotamálaráðuneytið biður um að
tryggja flutninga á olíu frá Batum yfir
Svartahaf til Constanza í Rúmeníu, og því
verði Þýzkaland að ná tangarhaldi á þessari
Herstjórar Þjóðverja 1918: Vilhjálmur keisari (snýr baki í myndavélina), Ludendorff (með hönd
á mjöðm), Hindenburg (með hönd i vasa) og krónprinsinn (hallar sér uppað dyrastafnum).
67