Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 42

hér á eftir reyna að gera í stór-
um dráttum grein fyrir því, á
hverju ég byggi þessa skoðun,
sem ég vil taka fram, að ekki er
mótuð í neinu bráðræði, heldur
af löngu starfi að sveitarmálefn-
um og mikilli íhugun.
1. Með því að gera fasteigna-
skatta að uppistöðu í tekjuöflun
sveitarfélaga, er þeim mjög mis-
munað. Eins og greint hefur ver-
ið frá er fasteignamat sambæri-
legra eigna mjög mishátt eftir
sveitarfélögum. Þar sem fast-
eignamat er mjög hátt, hefðu
sveitarfélögin, sem þess nytu,
líklega allt að helmingi meiri
möguleika til tekjuöflunar en þau
sveitarfélög, þar sem matið er
lægst. Á sama tíma og þau sveit-
arfélög, sem bezta hafa aðstöð-
una, gætu ef til vill ráðizt í ein-
hverjar framkvæmdir og haldið
uppi viðunandi þjónustu, gæti
svo farið, að hin hefðu ekki næg-
ar tekjur til þess að standa undir
lögboðnum útgjöldum og lág-
marksþjónustu.
2. Við innheimtu fasteigna-
gjalda er ekkert tillit tekið til
tekna gjaldandans, efnahags og
greiðslugetu. Maður, sem á hús
sitt skuldlaust, greiðir af því
sömu fasteignagjöld og annar/,
sem á hvíla miklar skuldir, sem
viðkomandi á oft erfitt með að
standa straum af. Þá mundu gam-
almenni, menn með skerta starfs-
orku og aðrir með lág laun
greiða jafnmikið af húsum sín-
um og menn á bezta starfsaldri
með góðar tekjur, sé um sam-
bærilegar fasteignir að ræða.
3. Eigi fasteignaskattur að
leysa útsvörin af hólmi sem aðal-
tekjustofn sveitarfélaganna, yrði
hann að vera mjög hár. Láta mun
nærri, að fasteignaskatt þurfi þá
að tvítugfalda frá því, sem hann
má vera hæstur nú. Mundi þá
fasteignaskattur af meðalíbúð í
byggðarlagi, þar sem fasteigna-
mat er í meðallagi hátt, verða
60—70 þús. kr. Afleiðingin yrði
stórhækkaður húsnæðiskostnað-
ur, hvort sem um eigin íbúðir
eða leiguíbúðir væri að ræða, og
öllum þorra manna algjörlega um
megn að greiða slíka skatta. Er
húsnæðiskostnaður nú það hár,
að ekki er á hann bætandi. Fyrir-
komulag þetta yrði til þess að
hækka óhæfilega gjöld þeirra,
sem lægst launin og versta að-
stöðuna hafa, en létta bagga
hinna að sama skapi. Það er
heldur engum sanngjörnum
manni fært að fallast á, að þeir
einir, sem skrifaðir eru fyrir
fasteignum, greiði til sveitar-
þarfa. Þeir, sem enga eiga fast-
eign, greiða ekkert. Það gætu
verið einhleypir menn með mjög
háar tekjur á okkar mælikvarða,
og átt miklar eignir, þótt ekki
væru fasteignir — menn sem
hækkun húsnæðiskostnaðar bitn-
ar ekki hart á, þar sem húsnæðis-
þörf þeirra er lítil.
Ef horfið yrði frá útsvörum að
einhverju eða öllu leyti, og rík-
issjóði látnir eftir allir tekju-
skattar, en persónulega er ég því
mótfallinn, væri miklu skynsam-
legra að leggja á almennan eigna-
skatt. Ég fæ ekki séð, að rétt-
mætt sé að láta húseigendur og
jarðeigendur eina standa undir
sveitargjöldum. Hvers vegna ekki
að láta t. d. skipaeigendur greiða
skatt af skipum sínum? Eða
skuldabréfa- og sparifjáreigend-
ur? Við ákvörðun skattsins ætti
þá ekki að taka tillit til skulda,
fremur en við ákvörðun fast-
eignagjalda. Varðandi skattlagn-
ingu sparifjár vil ég taka fram,
að ég er andvígur skattfrelsi þess
og arðs af því, en játa, að spari-
fjáreigendur hafa verið svo hart
leiknir af þrálátum gengislækk-
unum og sívaxandi verðbólgu, að
vart er á bætandi og skattfrelsið
í rauninni lítilfjörlegar bætur
fyrir þær búsifjar, sem sparifjár-
eigendur hafa orðið fyrir. En í
þjóðfélagi með heilbrigt efna-
hagslíf á ekki að undanþiggja
sparifé skatti fremur en aðrar
eignir.
Aðstöðugjald
Lengi hafði það tíðkazt, að
þéttbýlissveitarfélög legðu á svo-
kallað veltuútsvar. Var það á-
kveðinn hundraðshluti af veltu
verzlana og atvinnurekenda, mjög
mishátt eftir eðli atvinnureksturs
og sveitarfélögum. Álagning þessi
mun ekki hafa átt neina beina
stoð í lögum, en mátti heimfær-
ast undir það ákvæði, að útsvör
skyldu á lögð „eftir efnum og
ástæðum.“
Með lögum nr. 43/1960 um
bráðabirgðabreytingu á útsvars-
lögunum er heimild til að leggja
á veltuútsvar lögfest og svo fyrir
mælt, að hámark þess skyldi
vera 3% af veltu.
Með tekjustofnalögunum frá
1964 voru sett ítarleg ákvæði
um þennan skatt, jafnframt því
sem álagningargrundvellinum var
breytt. Skatturinn skyldi eftir-
leiðis heita aðstöðugjald og leggj-
ast á útgjöld í stað þess að veltu-
útsvarið var lagt á veltu. Þá var
það leitt í lög, að hámark að-
stöðugjalda skyldi vera 0,5—2%
eftir eðli verzlunar og atvinnu-
reksturs. Sveitarstjórnum er i
sjálfsvald sett hvort þær notfæra
sér heimild til álagningar að-
stöðugjalds, en reyndin hefur
orðið sú, að öll þéttbýlissveitar-
félög notfæra sér þessa heimild
og einnig fjölmargir sveitahrepp-
ar. Loks var svo fyrir mælt, að
skattstjórar skyldu leggja gjaldið
á, en ekki framtalsnefndir svo
sem verið hafði.
Allmikilli gagnrýni hefur verið
haldið uppi á þessa skattheimtu,
m. a. af alþingismönnum. Hefur
því verið haldið fram, að óeðli-
legt og ósæmilegt væri að leggja
skatta á hallarekstur. Einnig hef-
ur verið bent á, að atvinnurekstri
og verzlun væri mjög mismunað,
vegna þess að aðstöðugjöld á
sambærilegan rekstur væru mjög
breytileg eftir sveitarfélögum.
Hvað fyrra atriðið snertir vil
ég benda á, að atvinnureksturinn
nýtur mjög mikilla skattfríðinda
í formi óeðlilega hárra afskrifta
og varasjóðsframlaga. Þá vil ég
og benda á, að eignir hafa á und-
anförnum áratugum stórhækkað
í verði, vegna verðbólgu og geng-
islækkana, án þess að innlendar
skuldir hafi hækkað að krónu-
tölu. Með þessum hætti hefur at-
vinnureksturinn óbeinlínis hagn-
azt um gífurlegar upphæðir, sem
eru undanþegnar öllum sköttum.
Mörg dæmi má nefna því til
sönnunar, að atvinnurekendur og
verzlanir, sem alltaf hafa tapað
samkvæmt réttu skattframtali,
hafa auðgazt mjög.
Væri aðstöðugjald fellt niður,
mundi atvinnureksturinn í flest-
um tilfellum undanþeginn öllum
gjöldum til sveitarþarfa við nú-
verandi aðstæður. Ekki er hægt.
að fallast á það sjónarmið, að at-
vinnureksturinn greiði ekkert tii
sveitarfélaganna, sem hafa af
honum mikil og margháttuð út-
gjöld. Þeim sem finnst ranglátt
að leggja gjöld á bókhaldslegan
hallarekstur — og þá sérstaklega
þingmönnum — vil ég benda á,
að ríkið innheimtir háar fjár-
fúlgur af hallarekstri í formi
tolla og allskonar inn- og útflutn-
ingsgjalda, söluskatts o. s. frv., og
heyrist aldrei á það minnzt, að
fella eigi þessi gjöld niður þegar
um taprekstur er að ræða. Áður
en þingmenn meina sveitarfélög-
um að leggja aðstöðugjald á
hallarekstur, ættu þeir að létta
af slíkum rekstri gjöldum til rík-
isins.
Aðstöðugjald og tollur eru sam-
bærilegir skattar að því leyti að
hvorir tveggja eru í eðli sínu ó-
beinir skattar. Hvers vegna skyldi
það vera ósanngjarnt, að sveitar-
félögin innheimti til sinna þarfa
eitthvað af óbeinum sköttum, úr
því tekjur ríkisins byggjast að
langmestu leyti á slíkri skatt-
heimtu?
Hitt get ég fallizt á, að löggjaf-
inn samræmi aðstöðugjöldin
þannig, að þau verði hin sömu
um land allt, og lögfesti þau í
stað heimildarákvæðis. Yrðu að-
stöðugjöld samræmd, ætti að lög-
festa þá gjaldskrá, sem nú er í
lögum, með einhverri tilfærslu
milli flokka, að fenginni reynslu.
Ailar slíkar breytingar á að gera
í samráði við samtök sveitarfé-
laganna.
Framlag Jöfnunarsjóðs
Árið 1960 voru sett ný lög um
Jöfnunarsjóð sveitarfélaga (1. nr.
19/1960). Þar er svo á kveðið
m. a., að ríkissjóður skuli greiða
Jöfnunarsjóði fimmtung sölu-
skatts. Tekjum þessum skyldi
Jöfnunarsjóður úthluta sveitar-
félögunum í réttu hlutfalli við
íbúatölu.
Með lögum þessum var sveitar-
félögunum fenginn nýr tekju-
stofn, sem talsvert munaði um.
Með tekjustofnalögunum frá
1964 var svo fyrir mælt, að Jöfn-
unarsjóður skyldi fá í sinn hlut
5% af verðtollstekjum ríkissjóðs
og landsútsvör, en þau skyldu
ýmis ríkisfyrirtæki greiða svo og
olíufélög, og eru þau þá undan-
þegin greiðslu tekjuútsvars. En
nú hefur löggjafinn talið, að um
ofrausn væri að ræða, því í árs-
lokin 1964 eru sett lög um breyt-
ingu á tekjustofnalögunum (1.
nr. 67/1964), en með þeim er
hlutur Jöfnunarsjóðs af sölu-
skatti lækkaður úr 20% í 8%.
Tekjur Jöfnunarsjóðs eru nú:
8% af söluskatti,
5% af verðtollstekjum,
Landsútsvör.
Samtök sveitarstjórnarmanna
hafa lengi barizt fyrir því, að
landsútsvör yrðu gerð víðtækari
og þau látin ná til fleiri stofn-
ana. Er þar einkum um að ræða
banka og aðrar lánastofnanir,
sem nú eru með öllu undanþegn-
ar útsvörum og aðstöðugjöldum.
Er ekki auðvelt að koma auga á
frambærileg rök fyrir því, að
undanþiggja þessar mestu gróða-
stofnanir þjóðarinnar greiðslum
til sveitarfélaga. En löggjafinn
hefur enn ekki viljað fallast á
þetta, hverjar svo sem ástæð-
urnar eru.
Þá hefur því og verið haldið
fram af ýmsum sveitarstjórnar-
mönnum, að gera ætti ýmsum fyr-
irtækjum öðrum, sem nú greiða
útsvör og aðstöðugjöld með venju-
legum hætti, að greiða lands-
útsvör. Er hér um að ræða fyrir-
tæki, sem byggja starfsemi sína
á viðskiptum í mörgum sveitar-
félögum og í mörgum tilfellum
að miklum meirihluta á viðskipt-
um í öðrum sveitarfélögum en
heimasveit. Sem dæmi um fyrir-
tæki af þessu tagi má nefna
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna,
Samband íslenzkra samvinnufé-
laga og önnur sölusamtök sjávar-
útvegsins. Hæpið væri þó að láta
höfðatöluna gilda um skiptingu
þessara landsútsvara. Ekki er
réttmætt að hrein landbúnaðar-
héruð njóti landsútsvara Sölu-
42