Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 24

neítuðu þeir að hlýðnast þeirri skipun. Þeg-
ar þeir voru lögsóttir fyrir þvermóðsku sína,
fór Gandhí framá þyngstu refsingu og hlaut
tveggja mánaða fangelsisdóm — þann fyrsta
af mörgum svipuðum.
Löngu áður en hér var komið sögu, voru
lifnaðarhættir hans orðnir æ meinlætalegri.
Mataræði hans hafði jafnan verið fábrotið,
en nú nærðist hann nálega eingöngu á heil-
hveitibrauði, hnetusmjöri og ávöxtum. Síð-
ar, þegar tvísýnt varð um heilsu hans, tók
hann að neyta geitamjólkur, en kúamjólk
vildi hann ekki bragða, þareð hún örvaði
lægri hvatir líkamans! Hann þvoði sjálfur
af sér plöggin og klippti sig hjálparlaust.
Hann las að staðaldri helgirit hindúa og
kristinna manna, og af 19. aldar höfundum
las hann mest Buskin og Tolstoj, þannig að
afstaða hans til flókinnar vélamenningar nú-
tímans varð æ neikvæðari. Vélin var „við-
bjóðslegt skurðgoð" nútímamenningar, sagði
hann. Tolstoj fékk áhuga á þessum fjar-
læga skoðanabróður, og Gandhí nefndi ný
lendu nálægt Jóhannesborg Tolstoj-búgarð
inn. Árið 1904 stofnuðu Gandhí og samherj-
ar hans nýlendu að forskrift Ruskins á 100
ekrum nálægt Durban og nefndu hana
Fönix-nýlenduna. Þeir héldu því fram, að
líkamleg vinna væri jafngild andlegri vinnu,
að skósmiður væri jafngildur lækni, rakari
jafngildur lögfræðingi, og að störf bóndans
og handverksmannsins væru eftirsóknar-
verðust, einsog Ruskin hafði prédikað.
Gandhí lagði megináherzlu á sarnlíf og sam-
félag manna, og nýlendur hans í Afríku voru
fyrirmyndir „hælanna“, asjram, þar sem
hann dvaldist löngum, bæði í Suður-Afríku
og Indlandi. Árið 1906 tók hann sér ból
festu á Fönix-nýlendunni ásamt fjölskyldu
sinni og vann þá fyrrnefnt skírlífisheit.
Hófsamir menn áttu erfitt með að leggja
fæð á Gandhí, hvað þá að hata hann. Þegar
hann var fluttur úr fangelsi 1908 til að hitta
Smuts hershöfðingja, varð sá síðarnefndi
fyrir sterkum áhrifum af honum. Um tíma
virtist sem samkomulag hefði náðst milli
þeirra. Þegar Indverjum fannst síðar sem
þeir hefðu verið gabbaðir, var Gandhí um
sinn í bráðri hættu frá Pathan-þjóðflokkn-
um sem var herskáastur indverskra múha-
meðstrúarmanna. Gandhí sakaði Smuts um
óheiðarleg vinnubrögð, en Smuts kallaði
Gandhí „klækjaref“ — þó hann sendi hon-
um jafnframt bókaböggul til að létta hon-
um fangelsisvistina. Þegar Gandhí kvaddi
Suður-Afríku fyrir fullt og allt, sendi hann
Smuts lskó gerða af skósmiðunum á Tol-
stoj-búgarðinum. Þó Gandhí lifði öguðu al-
vörulífi, var hann ákaflega gamansamur og
frjálslyndur og ávann sér ást og virðingu
allra sem kynntust honum. „Ég vil að menn-
ing allra landa blási um hús mitt eins frjáls
lega og kostur er,“ sagði hann — en bætti
við: „En ég neita að láta nokkurn þessara
vinda feykja mér um koll.“
Satjagraha-hreyfingunni óx fiskur um
hrygg á þessum árum. Hámarki náði starf-
semi hennar árið 1913, þegar hópur kvenna
frá Tolstoj-búgarðinum fór í leyfisleysi yfir
landamærin frá Transvaal til Natal, hélt til
Newcastle og fékk talið indverska kolanámu-
verkamenn á að leggja niður vinnu í mót-
mælaskyni við stefnu stjórnarinnar gagn-
vart Asíumönnum. Aðframkomnir af hungri
tóku 6000 verkamenn sig upp og gengu tæpa
Gandhí 45 ára gamall skömmu áöur en hann
fór frá Suður-Afriku.
60 kilómetra til að fara yfir landamærin
til Transvaal, sem var ólöglegt athæfi og
varðaði fangelsisvist. Sennilega hefur
,,klækjarefurinn“ Gandhí (og vissulega var
hann klókur) gert ráð fyrir, að í fangelsinu
mundu verkamennirnir þó ekki líða hungur.
E.n stjórnvöldin voru ekki síður klók: verka-
mennirnir voru dæmdir til þrælkunarvinnu
í námunum. Þeir sem veittu viðnám voru
húðstrýktir og reknir niðrí námurnar af
ríðandi herlögregluþjónum. Nokkrir voru
skotnir. Gandhí var dæmdur í árs fangelsi.
Honum fannst sem „byssukúlur hefðu níst
hjarta sitt“. En hann hafði ekki farið full
komlega halloka. Almenningsálitið, einkan-
lega í Indlandi og Bretlandi, var honum
hliðhollt, og stjórn Suður-Afríku varð að
láta undan síga og hverfa um sinn frá verstu
þvingunarráðstöfunum sínum.
Þegar Gandhí kom til Indlands aftur,
1915, hófst hann handa um að koma hinni
stóru „fjölskyldu" frá Fönix- og Tolstoj-
búgörðunum fvrir á nýju „hæli“ (asjram) í
Sabarmati nálægt iðnaðarborginni Ahme-
dabad. í hópnum voru 25 manns, og þegar
Gandhí afréð að bæta við hann stéttlausum
kennara, konu hans og ungri dóttur, varð
hið mesta uppnám. í Indlandi voru milli
4Ö og 50 milljónir stéttleysingja, sem flest-
ir voru blásnauðir, og samneyti við þá
jafngilti saurgun í augum stéttvísra hindúa.
Kaupmenn í Ahmedabad, sem höfðu stutt
hælið með fégjöfum, nokkrir hælisnautar
og jafnvel kona Gandhís, Kastúrba, voru
agndofa yfir þessari ráðstöfun Gandhís, en
honum varð ekki haggað. Hann leit á stöðu
stéttleysingja sem þjóðarsmán og bauð konu
sinni tvo kosti: að hverfa burt af hælinu
eða samþykkja upptöku stéttleysingjanna.
Eftir mikið sálarstríð valdi hún seinni kost-
inn, og smámsaman vandist hópurinn því að
samneyta fólki, sem að ævagamalli trú
hindúa stofnaði sálarheill hans í voða.
Gandhí gekk enn framaf trúræknum hindú-
um þegar hann lét lóga kálfi, sem átti í erf-
iðu dauðastríði, til að binda enda á kvalir
hans. Að lífláta kú eða kálf var höfuðsynd
í augum hindúa, og margir gátu aldrei fyrir-
gefið honum þessa yfirsjón.
Þegar Gandhí kom aftur til Indlands á-
kvað hann að hafa engin afskipti af stjórn-
málum fyrsta árið, og honum var um-
hugað um að baka Bretum ekki óþarfa
erfiðleika meðan á heimsstyrjöldinni stæði.
Við stofnanda indversku heimastjórnarhreyf-
ingarinnar, brezka kvenskörunginn Annie
Besant, sagði hann: „Fk'ú Besant, þér van-
treystið Bretum; það geri ég ekki, og ég
mun ekki stuðla að neinum æsingum gegn
þeim meðan á styrjöldinni stendur." Ef
satt skal segja tók hann sér fyrir hendur að
safna nýliðum í brezka herinn árið 1918,
þó erfitt sé að koma því heim og saman
við andúð hans á ofbeldi. Annars hafði
hann gnægð aðkallandi verkefna. Þegar
hann frétti af skammarlegri meðferð hvítra
plantekrueigenda á verkamönnum í Cham-
paran í Bíhar-fylki, hélt hann á vettvang til
að tala máli þeirra. Héraðsstjórinn skipaði
honum að hafa sig á brott, en hann neitaði.
Þá var gefin út handtökuskipun, en fylkis-
stjórinn í Bíhar skarst í leikinn, leysti hann
úr haldi, skipaði hann í nefnd til að kanna
málavexti, sem leiddi til þess að verkamenn-
imir fengu leiðréttingu mála sinna. Þetta
varð til þess að styrkja trú Gandhís á brezku
réttarfari.
í Ahmedabad urðu alvarlegar viðsjár með
indverskum baðmullarverksmiðjueigendum
og illa launuðum starfsmönnum þeirra.
Brezki embættismaðurinn á staðnum bað
Gandhí að miðla málum, og hann kvað upp
þann úrskurð að starfsmennimir skyldu fá
35% launahækkun. Vinnuveitendur brugð-
ust hinir verstu við og lokuðu verksmiðj-
unum. Til að afstýra ofbeldi féll Gandhí
frá kröfum sínum. Þegar hungraðir verka-
mennirnir sökuðu hann um að hafa brugðizt
sér, hóf hann eina af sínurn mörgu föstum.
Hann ætlaði ekki að bragða matarbita fyrr
en gengið væri að kröfu hans um 35%
launahækkun. Á fjórða degi tókst málamiðl
un, sem báðir aðilar sættu sig við, og Gandhí
rauf föstuna.
Eftir fyrri heimsstyrjöld var mikil ólga í
Indlandi, og ekki varð það til að bæta á-
standið að 13 milljónir Indverja létu lífið
í hinni skæðu inflúenzu sem geisaði um
allan heim. Þegar Bretar hertu tökin á Ind-
landi, tóku að dæma í pólitískum málum
án kviðdóma og afnámu regluna um opin-
berar handtökuheimildir, snerist Gandhí
öndverður gegn þeim. Hann ferðaðist um
24