Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 22

MENN
SEM SETTU SVIP
k ÖLDINA
Mahatma
GANDHÍ
Af öllum þeim misjöfnu mönnum, sem
átt hafa meiri eða minni þátt í örri og oft
ótrúlegri þróun mannkynssögunnar á tutt-
ugustu öld, er Mahatma Gandhí sennilega
langmerkilegastur. Þegar hann fæddist árið
1869, var Bretland að nálgast hámark veldis
síns, bæði í Indlandi og heiminum öllum.
Hin mikla uppreisn Indverja hafði verið
bæld niður tólf árum áður. Þegar Gandhí
var sjö ára tók Viktoría drottning sér heitið
„Keisarinna Indlands". Jafnvel þeir hlutar
Indlands, sem ekki lutu brezkri stjórn, kom-
ust undir áhrifavald Breta. í fyrsta sinn um
margar aldir komst á nokkur réttarfarsleg
og stjórnskipuleg eining í landinu, og jafn-
vel tungumálavandinn leystist með því að
enska varð opinbert mál landsmanna. Járn-
brautir og fjarskiptasambönd tengdu saman
sundurleita hluta landsins. Bretar, sem áður
höfðu beitt vopnavaldi til að ná undir sig
Indlandi, beittu nú stjórnvaldi til að koma
þar á friði. Nokkrir skólar og háskólar voru
stofnaðir og komu fáum útvöldum til góða.
Brezka stjórnin hafði gert það sem í hennar
valdi stóð til að uppræta löglausa og grimmi-
lega siði, einsog þann að brenna ekkjur lif-
andi (satí), og henni hafði orðið talsvert
ágengt í umbótum á landbúnaði og læknis-
fræði. Allt var þetta gert af nokkur þúsund
Bretum sem dreifðir voru um landið, allt
frá landstjóranum (undirkonunginum) sem
lifði við mikinn munað í Delhí til auðmjúkra
og lítilþægra kristniboða í afskekktum sveit-
um. Indverski herinn og lögreglan lutu
stjórn brezkra foringja og undirforingja;
allt embættismannakerfið var undir yfir-
stjórn Breta. Þó voru það umfram allt annað
brezki plantekrueigandinn og kaupmaður-
inn sem sífellt minntu Indverja á hvers-
vegna Evrópumenn höfðu komið til Ind-
lands: það voru viðskiptin og gróðavonin
sem lágu til grundvallar veldi Breta í land-
inu. Gandhí áleit sjálfur að í Indlandi væru
um 100.000 Bretar.
Á æskuárum Gandhís þróaðist í Indlandi
sjálfstæðishreyfing, sem hann átti sjálfur
eftir að móta og stjórna. Gagnrýni hreyfing-
arinnar á Bretum var í stuttu máli sem hér
segir:
í fyrsta lagi tóku Bretar miklu meira frá
Indlandi en þeir færðu því. Brezk fyrirtæki
höfðu auðgazt stórkostlega á Indlandi og
voru enn að auðgast á því, en einungis lítið
brot þessara auðæfa varð eftir í landinu til
framdráttar indversku þjóðinni, sem lifði
við hin bágustu kjör, er fóru hríðversnandi.
Bretar arðrændu og þrautpíndu Indverja
á hinn grimmilegasta hátt og byggðu upp
eigið heimsveldi á ódýrum svita þeirra og
blóði. Allir skólarnir og áveitukerfin og
sjúkrahúsin og réttarsalirnir, sem Bretar
létu reisa, svöruðu einungis til smánarlegs
brots af þeim gróða sem Bretar sóttu til
Indlands.
í öðru lagi höguðu Bretar sér einsog
herraþjóð í Indlandi. Hroki þeirra og yfir-
læti gagnvart „innfæddum“ ól smámsaman
af sér óvild í þeirra garð meðal allra stétta,
óvild sem var lengi að þroskast en varð ó-
mótstæðileg þegar frá leið. Hversu réttlátur
sem fylkisdómarinn kynni að vera, hversu
hugprúður sem brezki liðsforinginn var,
hversu velþegin sem störfin hjá plantekru-
eigandanum voru, hversu óhlutdrægur sem
kristniboðinn var, þá voru þeir allir í fá-
mennri yfirstétt manna af öðrum hörunds-
lit, frá annarri heimsálfu, með aðrar sið-
venjur og tungumál, manna sem voru aldir
upp til að stjórna um leið og þeir töldu sjálf-
gefið að Indverjar væru fæddir til að hlýða.
Á móti hverjum þremur til fjórum þúsund-
um Indverja var einn Breti í landinu. Hann
lifði eigin lífi án samneytis við „innfædda",
sótti eigin klúbba og hafði sæg þjóna sér til
þæginda. í augum auðugra og menntaðra
Indverja var oflæti Breta óþolandi, hvað
sem segja mátti um stjórnarhætti þeirra.
Móhandas Karamchand Gandhí fæddist
fyrir réttum hundrað árum í Porbandar,
einu af 300 smáríkjum í landshlutanum Kat-
hiawar í Vestur-Indlandi, þar sem gúdsjerat
er höfuðtungan. Fjölskylda hans var af
þriðju stétt hindúasiðar, þ. e. stétt kaup-
manna og jarðyrkjumanna, en ættin hafði
komizt til metorða, því bæði afi hans og
faðir höfðu um skeið verið forsætisráðherr-
ar dvergríkisins. Þannig voru bæði stjórn-
sýsla og verzlun í ættinni — en sjálft nafnið
Gandhí merkir nýlenduvörukaupmaður. Trú-
22