Samvinnan - 01.09.1975, Page 9

ÉÉ Næstu tíu ár eru mjög örlagaríkt tímabil, sem
* * miklu mun ráða um, hvort unnt verði að koma + *
á hér á landi skaplegu byggðajafnvægi.
kosti og galla einkafjármagns-
ins. Það fer eftir sínum lög-
málum. En við erum það lán-
samir íslendingar, að talsverð-
ur hluti framleiðslutækja þjóð-
arinnar er í höndum sam-
vinnufélaganna, sem í eðli
sínu eru byggðasamtök og
bundin sínu félagssvæði. Þetta
er kostur, og ég er eindregið
þeirrar skoðunar, að þjóðfélagi
okkar beri að notfæra sér
hann. Við höfum dæmið fyrir
augunum um það, hvernig
samvinnuhreyfingin hefur
byggt upp einn bæ, Akureyri,
sem í reynd er nú hyrningar-
steinn hinna „afskekktu"
landshluta. Samvinnuhreyfing-
in getur byggt upp fleiri bæi
en Akureyri.
Nú er unnið að gerð iðnþró-
unaráætlunar fyrir ísland. Við
gerð og framkvæmd þeirrar
áætlunar er nauðsynlegt, að
þörfin fyrir aukið byggðajafn-
vægi verði tekin til greina.
Uppbygging iðnaðar í hinum
smærri bæjum, héraðamið-
stöðvum, er mikil nauðsyn til
þess að kyrrsetja stærri hluta
þess fólks, sem yfirgefur sveit-
ina innan héraðs. Þessi iðn-
væðing er að því leyti auðveld
að þarna er um að ræða gott
og stöðugt vinnuafl. Ónefnd
dæmi sanna, að þörf er fyrir
trausta hönd samvinnuhreyf-
ingarinnar í þeirri uppbygg-
ingu. Samvinnuhreyfingin hef-
ur yfir að ráða reynslu, rekstr-
artækni og sölutækni, sem
skipt getur sköpum í slíkri upp-
byggingu. Það er mín skoðun,
og ég tel, að ég hafi hér rennt
nokkrum stoðum undir þá
skoðun, að það sé þjóðhagslega
mjög hagkvæmt að trúa sam-
vinnuhreyfingunni fyrir veru-
legum hluta þess fjármagns,
sem varið verður til uppbygg-
ingar í nafni byggðastefnu, til
iðvæðingar og til annarra
gagnlegra framkvæmda. Ríkis-
valdið verður að skilja hvers
konar tæki samvinnuhreyfing-
in getur verið í þeirri uppbygg-
ingu sem framundan er og það
á að nota samvinnufélögin á
þann hátt, sem tvímælalaust
er þjóðhagslega hagkvæmt.
Þegar rætt er um aðgerðir til
að jafna aðstöðu til búsetu í
landinu kemur margt til
greina, því misræmið er mikið
þó misjafnt sé. Ég ætla ekki
að fara út í langa upptalningu
Hver og einn finnur bezt hvar
skórinn kreppir. En þegar gerð-
ar eru áætlanir fyrir einstaka
landshluta eða lögð drög að
byggðastefnu ríkisins a hverj-
um tíma, er nauðsynlegt ao'
gætt sé mikillar hagsýni í að-
gerðum, að gripið sé til rét.t-
ustu og tímabærustu aðgerða á
hverjum stað og tíma. Hæfi-
leikinn til að gera greinarmun
á aðalatriðum og aukaatriðum
er einn þýðingarmesti hæfi-
leiki hvers stjórnanda, og það
á svo sannarlega við ríkið, þó
ég verði að játa, að mér finnst
stundum dálítið djúpt á þeim
hæfileika. Þetta hefur vita-
skuld höfuðþýðingu hér á
landi, þar sem fjárskortur er
mikill, en verkefni ótæmandi.
Samgöngubætur eru flestum
ofarlega í huga eins og eðlilegt
er, og þær hljóta að njóta veru-
legs forgangs, og þá fyrst og
fremst með það að markmiði
að tengja byggðir sem bezt
saman allan ársins hring og
skapa þannig stærri viðskipta-
og félagsheildir. Bætur á
menntakerfi eru og ofarlega á
óskalista flestra, þvi að menn
finna sárt til aðstöðumunar á
því sviði. í menntamálum ber
að leggja vaxandi áherzlu á
skipulagningu og uppbyggingu
framhaldsskólakerfis lands-
hlutanna, með ekki minni á-
herzlu á verkmenntun en þeirri
bóklegu. Orkumálin eru í
brennideplinum og hafa verið
lengi, því grundvallarnauðsyn
er hverjum landshluta og
hverjum stað að hafa jafnan
aðgang að nægri orku við skap-
legu verði. Þessari upptalningu
má halda lengi áfram. En ég
vil enn leggja áherzlu á nauð-
syn hagsýni við val aðgerða og
að félagsleg nauðsyn og þjóðfé ■
lagsleg arðsemi ráði vali.
Ég vil að síðustu nefna einn
þátt opinberra aðgerða, sem
mikið hefur verið til umræðu.
Það er stofnanaflutningur og
dreifing opinberrar þjónustu
um landið. Ég hef áður nefnt
þann mikla mun, sem er á hlut-
falli þjónustustarfsemi í at-
vinnuskiptingu Reykjanes-
svæðisins annars vegar og ann-
arra landshluta hins vegar.
Einnig hef ég bent á, að fram-
leiðni vex ört í frumvinnslu
og úrvinnslugreinum jafn-
framt sem þjónustugreinar
vaxa, sem er hagstæð þróun
fyrir Reykj anessvæðið, ef frek-
ari íbúafjölgun er íbúum þess
svæðis hagstæð, sem mjög ber
að efa, en mjög óhagstæð öðr-
um landshlutum. Ein aðferð,
sem nokkrar nágrannaþjóðir
okkar hafa beitt, er að flytja
ýmsar opinberar þjónustu-
stofnanir frá höfuðborginni til
annarra staða og stuðla að
flutningi deilda frá öðrum
stofnunum eða stofnun útibúa
frá stofnunum í hinum ýmsu
landshlutum.
Þetta eru á ýmsan hátt á-
hrifamiklar aðgerðir sem
stuðla að leiðréttingu atvinnu-
skiptingar úti á landi og fjöl-
breyttara úrvali atvinnutæki-
færa jafnframt því sem þær
stuðla að bættri þjónustu við
íbúa landsbyggðarinnar. Innan
skamms má vænta álits nefnd-
ar, sem fjallað hefur um slíkar
aðgerðir hér á landi. □
9