Andvari - 01.10.1965, Blaðsíða 41

FINNBOGI GUÐMUNDSSON:
Ameríka í íslenzkum bókmenntum
Vorn viðhorf og ný1
Ef skyggnzt er um eftir Ameríku í ís-
lenzkum bókmenntum, bregður þar að
vonum mörgu fróðlegu fyrir. Vér skulum
fyrst líta í Eiríks sögu rauða, þar sem seg-
ir í 8. kap.: í Brattahlíð hófust miklar um-
ræður, at menn skyldi leita Vínlands ins
góða, ok var sagt, at þangat myndi vera
at vitja góðra landskosta. — Tökum eftir
orðalaginu miklar umræður og Vínlands
ins góða. En það sýnir ljóslega, að skoð-
anir hafa þegar í öndverðu verið mjög
skiptar og í nafninu Vínland ið góða er
fólginn áróður (sbr. Grænland) eða háð,
nema hvorttveggja sé. Þessi átök, sem
þarna er lýst, koma enn betur fram
skömmu síðar í sögunni, þá er Þórhall
veiðimann og Þorfinn karlsefni, tvo aðal-
mennina í leiðangrinum til Vínlands,
greinir á um leiðir og Þórhallur siglir
brott, en yrkir að skilnaði tvær níðvísur,
bina fyrri, er hann „bar vatn á skip sitt
ok drakk:
Hafa kváðu mik meiðar
málmþings, es komk hingat,
mér samir láð fyrir lýðum
lasta, drykk inn bazta.
Bílds hattar verðr byttu
beiði-Týr at reiða;
heldr’s svá’t krýpk at keldu;
komat vín á grön mína.“
Sagan segir síðan frá vist Þorfinns
karlefnis og manna hans á Vínlandi, við-
ureign þeirra við Skrælingja og hversu
þeir seinast þrátt fyrir hina miklu lands-
kosti trénast upp á öllu saman og snúa
aftur heim. Er stemningunni bezt lýst í
orðum Þorvalds Eiríkssonar, er hann dreg-
ur út örina einfætings: „Feitt er um ístr-
una. Gott land höfum vér fengit kostum,
en þó megum vér varla njóta."
Það er athyglisvert, að Eiríks sögu rauða
og Grænlendingasögu, annarri aðalheim-
ild um Vínlandsferðir, lýkur á einn veg:
með heimferð Þorfinns karlsefnis til ís-
lands. Og á svipaðan hátt lýkur Græn-
lendinga þætti, stórfróðlegri frásögn af
atburðum á Grænlandi á fyrri hluta 12.
aldar. Þar er sagt frá heimkomu íslenzkra
manna af Grænlandi með þessum eftir-
minnilegu orðum: En þeir Hermundr
kómu til íslands, til ættjarða sinna.
Þótt Islendingar og aðrir norrænir
menn, er fóru hinar fyrstu ferðir til Vín-
lands, sneru heim aftur frá þeim Furðu-
ströndum, lifði minningin um þær í
munnmælum og síðar skráðum sögum,
svo að þessi miklu lönd í vestri hurfu
aldrei gersamlega úr vitund þeirra.
Upp úr miðri 19. öld, þegar miklar
umræður hófust á íslandi um Vinlands-
1) Erindi þetta var upphaflega flutt í ágúst 1961 í Sigtuna í Svíþjóð, á fundi Norræna félagsins um
amerísk fræði (Nordiska sallskapet för Amerikastudier). Það var hirt með öðntm erindum fundarins
á vegum félagsins í riti, er nefnist Amerika och Norden, Uppsala 1964.