Andvari - 01.10.1965, Blaðsíða 58

148
ANDRÉS BJÖRNSSON
ANDVARI
þá tengdur Brynjólíi biskupi, því að kon-
ur þeirra voru bræðradætur.
Stefán sat í Vallanesi til æviloka, en
hann andaðist á höfuðdag, 29. ágúst 1688.
Nálega einni öld eftir að Stefán Ólafs-
son dó ritaði þáverandi prestur í Valla-
nesi, séra Jón Stefánsson, framan við
Ministerialbók staðarins æviágrip Valla-
nespresta frá 1500. Þetta er árið 1784.
Þar segir meðal annars um Stefán Ólafs-
son: „Honum lét staðurinn allvel um
nokkurn tíma framan af. Græddi hann
þar vel kvikfénað, einkum hesta. Hann
átti marga góðhesta og þótti allvænt um
þá (sem hestavísur hans sýna). Þá hann
hafði verið hér um hríð, féll upp á hann
mótlæti, fótbrotnaði af hesti af kaup-
staðarleið. Lagðist síðan og var rúmfastur
það mesta eftir var ævi hans, sem mun
hafa verið lengi nokkuð." . . . Síðar segir:
„Hann (séra Stefán) var um sína tíð
haldinn mesti gáfumaður og þjóðskáld.
Eftir hann liggja margir sérdeilis vel
kveðnir og andríkir sálmar og margt annað
í kveðskap, fallegt og fróðlegt. Hann átti
mörg böm og eru mjög margir niðjar,
einnig þeir göfugustu menn, sem nú eru
á landi voru, frá honum komnir."
Líklegt má teljast, að ýmsar sagnir um
séra Stefán hafi fylgt staðnum í Valla-
nesi alllengi, ekki sízt fyrir það, að son-
ur hans, Ólafur, sat í Vallanesi talsvert
fram á 18. öld. Það var þó undarlegt, að
prestur þessi veit ekki um dánarár séra
Stefáns og óglöggt um veikindi hans.
Eru heimildir mjög litlar um efri ár
þessa merka skálds nema lielzt það, sem
ráða má af kvæðum hans. Sagnir herma,
að erfðaveilan, þunglyndið, hafði lagzt að
honum, hann hafi fitnað mjög með aldri
og auk þess verið bæklaður.
Stefán Ólafsson hefur getið sér mesta
frægð þeirra þriggja skálda, sem hér um
ræðir, og mörg kvæða hans hafa orðið
sérlega lífseig. Þó fór svo um kvæði hans
sem Ólafs, föður hans, að þau lentu á
hálfgerðum hrakhólum áður en þeim
yrði safnað til útgáfu. Hefur Stefán ort
mjög mikið, bæði sáhna og veraldleg
kvæði. Það eru einkum hin síðarnefndu,
sem haldið hafa velli. Tóku ýmsir að
safna kvæðum hans á 18. öld, en ekki
voru þau prentuð fyrr en 1823. Gaf
Bókmenntafélagið þau út, en Finnur
Magnússon prófessor sá um útgáfuna.
Miklu umfangsmeiri var útgáfa sú af
ljóðum Stefáns, sem Jón Þorkelsson ann-
aðist fyrir Bókmenntafélagið og út kom
árin 1885 og 1886. Þar eru saman komin
öll þau ljóð, sem Stefáni hafa 'fundizt
eignuð í handritum. Var því ekki óeðli-
legt, að þar slæddist sitthvað með sem
Stefáni var ranglega eignað.
Ekki eru sálmar séra Stefáns í þess-
um útgáfum. Eru þeir þó margir og hafa
þótt góðir á sinni tíð, og enn eru þrír
sálmar séra Stefáns í Sálmabók vorri, en
samtíðarmaður hans Hallgrímur skvggir
á öll önnur sálmaskáld á hans tíð. Sumir
sálma Stefáns hafa aldrei komizt á prent.
Veraldleg kvæði séra Stefáns hafa mest
aukið hróður hans á seinni öldum, enda
eru þau bæði mörg og merkileg, prýði-
lega ort, og Ijóðaakurinn sannarlega fjöl-
skrúðugur. Af ljóðunum verður ekki bet-
ur séð en séra Stefán hafi verið jafnvígur
í erlendum samtíðarmenntum, klassisk-
um skáldskap, íslenzkri fornfræði og
Eddulist. Hefur hann stælt samtíma söng-
vísur einkum í mansöngvum sínum.
Einnig yrkir hann snilldarvel undir ís-
lenzkum fornháttum, Ijúflingslagi og
dróttkvæðum hætti, til að mynda Nýj-
ársgjöf Guðrúnar litlu Gísladóttur og
Brúðkaupsvísurnar til Jörgens Kem,
sömuleiðis hina alþýðlegu rímnahætti. Þá
hefur hann og þýtt Virgil og Horaz af
snilli. Hann hefur og verið gæddur frá-
bærri kímnigáfu eins og mörg kvæði hans
sanna, svo sem kvæðið um Ásmund