Andvari - 01.10.1965, Blaðsíða 48

138
FINNBOOI GUÐMUNDSSON
ANDVARI
Þó að Stephan sé mikill íriðarsin ni,
viðurkennir hann í kvæðum sínum, að
hægt sé að kaupa friðinn of dýru verði,
að betra geti veriÖ að falla með sæmd en
lifa við skömm. Andúð hans beinist fyrst
og fremst gegn fánýti styrjalda og ýmsum
annarlegum sjónarmiðum, er tíðast hafa
ráðið úrslitum í upphafi styrjalda.
Sigurður Nordal, er rækilegast og snjall-
ast hefur ritað um Stephan C. Stephans-
son, lýkur formála fyrir úrvali sínu úr
ljóðum hans, rituðum í ágúst-september
1939, með þessum orðum:
„Það er einkennilegt að vera að ljúka
þessu máli einmitt á þeim tíma, er hin
nýja járnöld, baráttan um ríkið af þess-
um heimi, virðist enn vera að tefla dýr-
mætustu vonum og hugsjónum Stephans
G. Stephanssonar, réttlæti, friði og frelsi,
í fullan voða. En þó að þær geti um stund-
ar sakir sýnzt eins og hvítvoðungar i
tröllahöndum, eru þær samt eilífar. Þær
megna ekki um sinn, og ef til vill aldrei,
að hafa hemil á rás hinna ytri viðburða.
En þær lifa áfram 1 hverjum þeim ein-
staklingi, sem „lætur ekki dæma sál sína
úr sjálfs sín eigu“ — vill ekki láta flokks-
fylgi hlekkja sig né ofríki ægja sér, reynir
að varðveita hjarta sitt ókólnað af kæru-
leysi, vilja sinn óbrotinn af örvæntingu
og vit sitt ótruflað af hleypddómum.
Stephan var maÖur ókvalráður. Hann
leitaði hvorki undanbragÖa í sínum
þrönga verkahring né frá því að kenna
til með sekt og þjáningum víðrar verald-
ar. Hann varð hamingjumaður á því að
vaka, vinna og vaxa. Andvökur geta orÖið
okkur tær og óþorrin Iieilsulind, þegar
mest á reynir, af því að við stöndum þar
augliti til auglitis við skáld, sem í lífi sínu
stóð við hvert orð í ljóðunum."
Nú langar mig til að hverfa aftur að
upphafinu, og þó cinkum nð ummælum
Þorvalds Eiríkssonar, er hann sagði forð-
um: „Feitt er um ístruna. Gott land höf-
um vér fengit kostum, en þó megum véi
varla njóta.“ — Þó að Þorvaldur hafi
víslega aldrei mælt þessi orð, tala þau samt
sínu máli, túlka í rauninni hið forna við-
horf til Vínlands hins góða. Vér gætum
sagt, að forfeÖrum vorum hafi farið sem
refnum í sögunni, er sagði, að vínberin
væru súr, fyrst hann fékk ekki náð þeim.
En í því felst þó einnig annað og meira:
hugboðið um, að hollast væri að halda
heim „til íslands, til ættjarða sinna“, þar
mundi hamingja þeirra verða mest, þótt
landskostir væru víða betri.
hdér þykir kenna svipaðs viðhorfs hjá
Stephani G. Stephanssyni. Að vísu snýr
hann ekki aftur heim til íslands (nema
sem gestur snöggvast 1917), heldur sækir
hann æ lengra vestur á bóginn, unz hon-
um finnst hann í Alberta loks vera kom-
inn heim, „glaður yfir að vera sloppinn út
úr raginu“, eins og hann komst að orði í
fyrrnefndu bréfi til eins vinar síns í
Dakota. Hann vill standa frjáls og óháð-
ur utan við mesta margmennið, en þó
halda sambandinu við það órofnu — í
anda síðustu vísunnar í kvæðinu Mála
milli, einum hinna mörgu lofsöngva hans
til hinnar víðu eyðimerkur vestursins. Þar
viðurkennir hann, að einveran geti einnig
verið kröpp og „um auðnir þröngt og
mjótt“, en sambandið við umheiminn,
pósturinn, sem á milli fer, geri þar allan
muninn á, svo að
á fjarstu strönd ég vík að vin,
öll veröld sveit mín er.
Þó að Stephan taki svo til orða, deilir
hann í öðru kvæði, Ferðaföggum, á svo
kallaða heimsborgara og alþjóðrækni, er
hann segir:
Heimsborgari er ógeðs yfirklór.
Alþjóðrækni er hverjum manni of stór,
út úr seiling okkar stuttu höndum.