Fálkinn - 22.11.1961, Blaðsíða 8

„Sáuð þið hvernig ég tók
hann piltar?“ Þeir munu vera
fáir, sem ekki muna eftir
þessari setningu. En hana
segir Jón sterki í leikritinu
Skugga-Sveini. Sennilega
eru margir, sem minnast
þessa leikrits með gleði, ef
til vill vekur hann hjá
þeim hinar ljúfustu æsku-
minningar, minningar sem
vakna í sífellu, þegar minnst
er á Skugga — Svein. Menn
muna kannski eftir þrönginni
og hitanum inn í pakkhúsinu,
þar sem þeir sáu leikinn fyrst
eða söngvar Ástu í Dal
hljóma enn fyrir eyrum
þeirra. Máski sjá svo sumir
sjálfan sig í persónu Ketils
skræks og þá er minningin
ekki lengur hugljúf. En yfir-
leitt mun leikritið Skugga —
Sveinn vera eitt vinsælasta
verk, sem sýnt hefur verið
á sviði hér á landi. Leikritið
er bráðum 100 ára og í tilefni
þess mun Þjóðleikhúsið sýna
það annan jóladag. Þess
vegna er ekki úr vegi að
rifja svolítið upp sögu þess
og vinsældir.
íslenzk leikritun á sér ekki
langa sögu, sé miðað við aðr-
ar þjóðir. Hún er talin eiga
rætur sínar að rekja til gam-
als skólasiðar í Skálholti, sem
upphefst þar um miðja 18.
8 FÁLKINN
öld. Var siður þessi upphaf
núverandi herranætur. Voru
þá piltar skipaðir í virðingar
stöður þjóðfélagsins og var
yfirbragð skemmtunar þess-
arar gáskafullt mjög. Hlaut
efsti maður í efra bekk nafn-
bótina konungur og hinir
fengu aðra og lægri titla.
Sá, sem hlaut biskupstign
flutti síðan predikun, sem
kölluð var Skraparotspredik-
un. Var hún flutt með gaman-
sömu en jafnframt hátíðlegu
Myndirnar á þessari síðu eru af Jóni Aðils í hlutverki
Skugga-Sveins, þegar Þjóðleikhúsið lék hann 1952. Efri
myndina tók Hjálmar R. Bárðarson, en Vignir þá neöri.
predikunarformi. Ræða þessi
var mjög stílfærð og öll með
sérkennum þeirra manna er
eitthvað höfðu numið latn-
eska tungu. Menn áttu að
koma í auðmýkt og undir-
gefni til Skraparots og færa
honum landsskuldir og offur.
Einkum var brýnt fyrir pilt- t
um í fæðu þessari að mis-
brúka nú ekki dætur Skrap-
arots, en þær hétu Tóbaks-
stubbur og Kertisskar. Ann- ■
ars mun siður þessi hafa lagst
niður þegar líða tók að alda-
mótum og tóku piltar þá að
leika létta gamanleiki í stað
þessarar predikunar. Tóku
piltar þá að leita sér að leikj-
um til þess að sýna á herra-
nóttum. Fengu þeir þá stund-
um frumsamin leikrit eftir
íslenzka höfunda, má þar til
nefna Geir Vídalín og Sig-
urð Pétursson. Árni Helga-
son segir í ævisögu Sigurðar
Péturssonar, að Bjarglaunin
hafi verið hið fyrsta leikrit er
sýnt var í Reykjavíkurskóla.
Leikrit þetta er venjulega
kallað Brandur, örstuttur
einþáttungur eftir Geir
Vídalín, sem seinna varð
fyrstur lúterskur biskup yf-
ir öllu íslandi.
Árið 1859 stígur í fyrsta
sinn ungur maður fæti sínum
í Lærðaskóla Reykjavíkur.