Fálkinn - 22.11.1961, Síða 9

Þessi ungi maður var ættað-
ur vestan úr Breiðafirði og
var þroskaður maður, þegar
hann komst inn í skólann
eða 24 ára. Piltur þessi var
þjóðskáldið Matthías Joch-
umsson. Varla er hægt að
segja annað en hans biðu
varmar móttökur af hálfu
skólapilta. Segir hann svo
sjálfur frá, að piltar hafi
staðið í fylkingu fyrir framan
dyrnar úti og æpt að honum:
„Þarna kemur hákarlaformað
urinn af Breiðafirði. Hver vill
heilsa honum með hnykk eða
hryggspennu?“ Hrópuðu pilt-
ar hitt og þetta að honum og
hvöttu einn úr sínum hópi að
hjóla í hann. Tókust síðan
slagsmál og lauk þeim þann-
ig, að Matthías hafði pilt
þennan einu sinni undir, og
pilturinn öðru sinni hann.
Urðu þeir síðan vinir og fékk
skáldið þannig inntöku í skól-
ann og bar jafnan mikið á
honum meðal pilta.
Árið 1861 bjó Matthías í
sama húsi og Sigurður mál-
ari. Þar var og Jón Árnason
bókavörður. Báðir voru þeir
uppfullir af þjóðlegum fróð-
leik og er ekki að efa, að þeir
hafi haft mikil áhrif á Matth-
ías. í jólaleyfi þessa árs sem-
ur Matthías svo leikinn Úti-
legumennina Efni leiksins er
æði þjóðsagnakennt, leikurinn
gerist á 17. öld og fjallar um,
eins og nafn hans gefur til
kynna, útilegumenn og annað
efni úr þjóðtrúnni. Matthías
vefur þarna inn í hugljúfu
ástarævintýri. enn fremur
kemur leikurinn inn á drauga-
og galdratrú. Leikurinn ger-
ist ýmist í byggð eða til
fjalla, annaðhvort meðal úti-
legumanna eða á grasafjalli.
Yfir öllum leiknum er blær
ævintýrsins og auðvitað end-
ar hann vel. Matthías telur
sjálfur að hann hafi átt hug-
myndina svona yfirleitt, en
vafalítið mun Sigurður mál-
ari Guðmundsson hafa haft
mikil áhrif á hann. Leikurinn
var fyrst sýndur á þorra 1862
í húsi því. sem nefnt var
Gildaskálinn Var hann sýnd-
ur þar fjórum sinnum við
mikla hrifningu. En Gilda-
skáli þessi stóð þar sem Her-
inn fékk bækistöð sína seinna
meir. Það, sem einna mesta
aðdáun hlaut, voru leiktjöld-
in. Þau voru máluð af Sigurði
málara en hann hafði eink-
um kynnt sér söguleg mál-
verk á námsferli sínum og var
vel heima í búningum manna
á ýmsum öldum, sérstaklega
íslenzkum. Þar voru í leik-
tjöldunum, þverhníptir hamr-
ar með einstig og klettagjót-
um og aðalhelli þar sem
Skugga-Sveinn og þeir félag-
ar höfðu bæli sitt og aðsetur,
en fagrir jöklar sáust í fjar-
lægðinni, þeir, er sól roðaði
að morgni.
Leikritið er svo prentað
1864. Á fyrstu sýningunni
lék Matthías sjálfur Sig-
urð í Dal. Þorsteinn Egilsson
lék Grasa-Guddu og lék hana
ekki skakka, að frásögn sjón-
arvotts. Aðalbragðið, sem
hann notaði, var það, að hann
setti lítinn disk undir botn-
inn á krakkanum, sem búinn
var til úr tuskum og við það
small eitthvað í, þegar hann
hampaði krakkanum í lófa
sér. Lék hann og Galdra-Héð-
in. Jón A. Hjaltalín lék sjálf-
an Skugga-Svein með ógur-
legri röddu, sem flestir leik-
arar Skugga-Sveins hafa síð-
an tekið upp. Sigurður Sæ-
mundsson lék Ketil skræk og
var afar mjóróma og veimil-
títulegur í rómnum. Skapaði
hann þarna algera andstöðu
við sjálfan höfuðpaurinn. Það
þótti sjónarvotti þessum einna
merkilegast við sýningu
þessa, að honum fannst
Matthías hneigja sig miklu
meir en aðrir leikendurnir og
þótt það vottur um, að hann
tileinkaði sér áhorfendur
fremur öðrum. Árið 1873 eru
svo Útilegumennirnir enn
leiknir og þá breyttir að mun.
Sr. Matthías breytti seinna
leikritinu, stytti eintöl og
steypti margt með nýju móti,
þannig að þáttaskipun varð
með öðrum hætti en áður og
birtist leikritið síðan í þessu
nýja formi 1898 undir nafn-
inu Skugga-Sveinn, en það
nafn hafði það fyrir löngu
hlotið með alþýðunni. Fyrir
aldamótin er leikurinn alloft
sýndur en litlar heimildir eru
til um þær sýningar. Árið
1908 tekur svo Leikfélag
Reykjavíkur verkið til sýn-
ingar. Lék þá Jens B. Waage
Skugga-Svein, en af öðrum
Framh. á bls. 29.
Efri mynd: Klemens Jónsson sem Ketill skrækur í
Skugga-Sveini 1952. Klemens er leikstjóri við afmælis-
uppfærslu Þjóðleikhússins á þessu vinsæla leikriti. Neðri
mynd.-Lárus Ingólfsson sem Hróbjartur. (Ljósm.Yignir).