Vikan - 10.11.1960, Blaðsíða 7

Höfundur þessarar greinar er alþekktur
bandarískur blaðjamaður. Hefur hann
rannsakað mál það, er hér um ræðir, ofan
í kjölinn, og komizt að athyglisverðri
niðurstöðu, svo að vægt sé að orði kom-
izt. Ira Hayes fékk á sig hetjuorðstír, sem
hann átti ekki skilinn og hefði aldrei get-
að unnið sig upp til. Öll er grein þessi
nístandi ádeila á allan hernaðaráróður. í
henni segir Huie frá blekkingaruppátæk-
inu frá Iwo Jima og afleiðingum þess á
næmgeðja mann.
Bandaríkjamenn hafa reist honum minnisvarða.
Þeir hafa gert hann að þjóðhetju og hyllt hann fyrir
framlag hans i styrjöldinni við Japana. Nú er hann
látinn. En það voru ekki Japanar, sem drápu hann.
Það gerðum við Bandarikjamenn sjálfir. Við gerðum
hann að fátækum einstæðing, sem vissi ekkl sitt rjúk-
andi ráð, og létum hann deyja vansæmandi dauða,
sem var álíka óviöeigandi og lárviðarsveigur sá, er
við lögðum um höfuð honum.
Ira Hayes var einn úr hópi þeirra fimm þúsund
Pima-Indíána, er lifa sultarlífi á óírjórri jörð við
ána Gila í Arizónaríki. Þegar hann innritaðist i hina
frægu flotadeiid árið 1942 í því skynl að berjast
fyrir föðurland sitt, hafði hann aldrei fyrr komizt
i nein kynni við hvíta menn. Ríkisstjórnin hefur
aldrei farið vel með Pima-fólkið, en nú var þörf
fyrir alla vopnfæra menn, og flotadeildin tók hinum
hávaxna og sterkbyggða Indíána tveim höndum,
Hann kveið þvi nokkuð að eiga að dveljast i hópi
svo margra hvitra manna, en fór þó vonum fyrr
að kunna mætavel við sig. Þeir voru sem sé ekki
vitund frábrugðnir honum sjálfum. Hann var dug-
legur og atorkusamur og virtist flestum vel. Óg
hann hirti ekki hót um, þótt aðrir væru að erta
hann. Þeir spurðu, hvort hann hefði ekki tekið stríðs-
öxina með sér, og kölluöu hann ,,höfðingja“. En allt
var það í góðu gert Hann var mjög upp með sér
af því að vera fyrsti Indíáni, er tekinn var í fall-
hlífasveit flotadeildarinnar. Félagarnir gáfu hon-
um auknefnið „Fallandi ský“, og hann fékk fimmtiu
dollurum meiri laun á mánuði. Það voru auðæfi ung-
um manni, sem alla ævi hafði lifað við sárustu fá-
tækt.
Bréf þau, er hann skrifaði heim til sín, bera það
með sér, að honum var nautn að öllu saman, pen-
ingunum og meira að segja erfiðleikunum, sem her-
mennskan krafðist, — þvi að æfingarnar i flotanum
eru taldar hinar erfiðustu, sem til eru í hernaði.
Ira leið prýðilega, meðan hann var innan gadda-
vírsgirðinga herbúðanna, en utan þeirra var hann
vandræðafullur og órólegur, — þvi að hvað tekur
hermaður sér fyrir hendur, þegar hann á fristundir?
Hann fer á rangl. Er nokkur sá maður til, sem heyrt
hefur getið um hermann, sem átti leyfi og ekki lagði
leið sina til næsta vínsölustaðar?
Það gerðu þeir að minnsta kosti, sjóliðarnir við
San Diego. Og vínstofa er Indiánum hættulegur
staður Það er bannað að selja Pima-Indíánum áfengi.
Vínstofa er fyrir hvita menn. Aðgangur bannaður
Indíánum og hundum. Bannað með lögum að selja
Indíánum sterka drykki.
Þegar Ira kom til San Diego, hafði hann aldrei
stigið fæti sínum inn fyrir dyr á vínstofu. Viski
hafði hann bragðað, en aldrei orðið íullur. Þegar
félagar hans fóru þangað inn, varð hann eftir á
götunni fyrir utan, — hætti ekki á að fara inn á
eftir þeim.
Ira leizt vel á stúlkur, það er að segja Indíána-
stúlkur. Við hvíta stúlku hafði hann aldrei talað.
Og hvernig í ósköpunum átti hann að geta hitt mey
af indíánskum ættum í San Diego?
Þvi varð það jafnan svo, er hann var i orlofi, að
hann sat á kvikmyndahúsum og horfði á myndir af
hermönnum i leyfi, sem áttu dýrlega daga með nægu
viskí og nógum stúlkum.
Er hann var orðinn þreyttur á því, sneri hann
aftur heim til herbúðanna, — venjulega áður en
orlofinu var lokið. Svo ýmist las hann eða skrifaði
bréf heim, en beið þess jafnframt í mikilli eftir-
væntingu, að félagar hans kærnu og segðu frá þeim
furðulegu ævintýrum, er þeir hefðu i lent.
Það urðu honum mikil vonbrigði, er f'.otadeildm
ákvað að leggja niður fallhlífasveit sína. Hún hafði
sem sé reynzt algerlega óþörf, því að fallhlífaher-
mennirnir lentu aldrei í neinni viðureign. Sveitin
var sem sagt leyst upp og liðsmenn hennar fluttir
yfir í fótgönguliðið.
Blöðin höfðu birt greinar um hann undir nafninu
„Fallandi ský“, fyrsta Indíánann, er gerzt hafði fall-
hlífahermaður. Óg nú var hann allt í einu aftur
orðinn að engu Heima í Phoenix hlaut þeim að finn-
ast hann eitthvað skrýtinn. Þar við bættist, að hann
missti fimmtíu dollara aukagreiðsluna á mánuði.
Ira komst á vigstöðvarnar. Hann barðist við La
Vella og Bougainville og reyndist vel. Hann komst
lifandi frá öllum þeim viðureignum. En hann var
ekki hækkaður í tign, og heiðursmerki fékk hann
engin. Engum — og allra sízt honum sjálfum —
fannst neitt hetjulegt við Ira Hayes.
Vorið 1944 kom hann aftur til San Diego. Hann
var þá í mánaðar orlofi. Foreldrar hans og systkini
voru i sjöunda himni að sjá hann aftur. En hann
var ekki samur og áður var. Hann var einrænn
orðinn, og sást sjaldan, að honum stykki bros. Tvennt
hafði komið fyrir hann, sem fengið hafði mjög á
hann.
Annað var kynþáttahatrið innan flotadeildarinn-
ar. Það gekk þar ijósum logum, og gerði herstjórnin
ekkert til að lægja þann eld. Japanar voru „skít-
ugir, gulir hundar" Hann vissi, að einu sinn höfðu
hvítir menn kallað Indíána „skítuga rauðskinna". Og
hann óskaði sér þess, að hann væri kominn til Evrópu
og ætti að berjast þar við Þjóðverja í stað Japana.
Hitt, sem nærri hafði valdið honum taugaáfalli,
var, hvílíkt grimmdaræði kom í ljós hjá félögum
hans, er þeir börðust við andstæðinga sína. Þeir létu
sér ekki nægja að drepa óvinina, heldur urðu þeir
að misþyrma þeim Það lætur í eyrum sem kynleg
kaldhæðni, að „rauðskinni", sem kominn er af for-
feðru n, er frægir voru að grimmd, skyldi finna til
viðbjóðs á villidýrsæði hins siðmenntaða, hvíta
manns.
E’n svona var það nú samt.
I ÁGÚST árið 1944 lá ekki vel á Ira Hann var ekki
nema 22 ára að aldri, en þó var hann orðinn „gamall"
maður. Honum hafði ekki miðað feti fram á leið.
Félagar hans voru fallnir sumir hverjir, aðrir hækk-
aðir í tign eða tilfluttir. En sjálfur var Ira enn í
sömu herbúðunum með seytján ára piltum, sem hann
felldi sig ekki við. Hann var elztur óbreyttra her-
manna í öllum búðunum.
Enn var hann kallaður „höfðinginn", en nú var
það gert í skætingi. Hann tók upp á því að fara
til Los Angeles i leyfum sínum. Og það var hin versta
borg, sem hann gat valið sér. Hún var allt of ó-
persónuleg fyrir Ira.
1 Los Angeles fór Ira inn á vínstofu í fyrsta skipti
og drakk sig fullan. Peningum hans var rænt af
honum, svo að hann varð að skrifa heim og biðja
um lán.
Upp frá þessu fór hann að mestu einförum og sat
iðulega langtímum saman við sæinn og þráði að
komast burtu. I september var deild hans flutt til
Hawai, og i febrúar 1945 lagði hún af stað til Iwo
Jima ...
Á Iwo Jima týndu 6820 Bandarikjamenn lifinu.
Endurgjaldið fyrir það afhroð' var ey nokkur i lög-
un áþekk kótelettu. Hún er um sex kílómetra löng,
og á suðurodda hennar rís 190 metra hátt, útbrunnið
eldfjall, að nafni Suribachi.
Um hádegisbil hinn 23. febrúar 1945 tók ljósmynd-
ari frá Associated Press, að nafni Joe Rosenthal,
mynd af hópi hermanna, sem eru að reisa upp fána.
Það varð frægasta Ijósmynd, sem tekin var i allri
styrjöldinni. Hún hefur komið á frimerkjum. Hún
hefur verið framleidd úr ísi, pappa, smjöri og sand-
steini. Og loks hefur verið gert eftir henni hið mikla
Þetta er Indíáninn Ira Hayes. Myndin
er tekin nálægt tveimur mánuöum
fyrir dauöa hans. Þá var náö í hann
til Washington, til þess aö hann væri
viöstaddur, þegar minnismerkiö, sem
hann var á, yröi aflijúpaö. Þaö var
jafnvel séö um þaö, aö hann yröi ó-
drukkinn. Þegar liann heyröi ræöu
Nixons varaforseta, grét hann. Hann
skildi ekki svindliö og vissi, aö hann
var engin hetja.
MinnismerkiÖ í Washington var gert
eftir Ijósmyndinni, og þaö átti aö hafa
áróöursgildi fyrir herinn. ViÖ afhjúp-
unina voru öll hélztu „nöfn“ viöstödd,
m. a. Eisenhower forseti, Nixon vara-
forseti, Bobert Anderson varnarmála-
ráöherra og Sliepherd flotaforingi.
hundrað smálesta þunga bronsminnis-
merki í Washington.
Það var hrein tilviljun, að Ira
Hayes varð með á þessari mynd.
Tuttugu minútum eftir að innrásin
hófst, gekk Ira i land á Iwo Jima
ásamt hersveit sinni. Hermaður, sem
lifði af dvöl á þeirri ógnarey, hlaut
annaðhvort að vera heppinn eða
duglegur, nema hvort tveggja væri.
Ira lifði af.
Eftir orrusturnar á Iwo Jima voru
34 000 menn sæmdir heiðursmerkjum,
þar af fengu tuttugu og fjórir Medal
of Honour, sem er dýrmæt orða.
Ira fékk enga orðu.
Mótspyrnan á Suribachi var brotin
á bak aftur, og morguninn eftir til-
Framhald á bls. 27.
VIKAN 7