Veðrið - 01.04.1956, Blaðsíða 29

Urðarmáni og vígahnettir
Urðarmána vil ég nefna kúlueldingar eða eldhnettti (kuglelyn, Kugelblitz, ball
ligbtings). Að vísu veit enginn, hvað urðarmáni er. Þjóðsagan og hjátrúin bafa
tekið hann í fóstur. Enginn veit heldur, hvernig kúlueldingar eru til komnar, en
mér þætti sennilegt, að þær væru undirrót urðarmánans með þjóðtrú og hindur-
vitnum, sem við hann eru tengd.
í hinni miklu handbók í veðurfræði eftir Julius Hann og R. Súring segir svo
(bls. 561) um kúlueldingar:
„Kugelblitz er hin kynlegasta gerð eldinga. Það eru lýsandi hnettir, oftast líkt
við hnefa eða mannshöfuð að stærð, er lireyfast fremur hægt, svo að vel má festa
auga á ferli þeirra. Stundum hverfa eldkúlur þessar þegjandi og hljóðalaust,
stundum springa þær með miklum gný, ýmist vegna hindrana, sem fyrir þeim
verða, eða án þess. Ferill þeirra er oft næsta furðulegur. Sumir vilja álíta, að
eldhnettir séu aðeins sjónblekkingar, skinmyndir á nethimnu augans, en svo
margar trúverðugar frásagnir um eldhnetti eru fyrir liendi, að ekki er unnt að
efast um tilveru þeirra í raun og veru. En fullgilda skýringu á þeim skortir."
Eins og þessi klausa ber með sér, skortir vísindin algerlega skýringar á þessu
fyrirbrigði, — alveg eins og á urðarmána þjóðsagnanna.
Vigahnettir og vigabrandar eru einnig eldhnettir eða ljósflaugar, sem berast
ntisjafnlega hratt um loftið, að því er virðist. Er til fjöldi frásagna af þess konar
fyrirbrigðunt og oft erfitt að gizka á, hvort þau eigi frekar skylt við stjörnuhröp
eða eldingar. En allar slíkar loftsjónir þóttu áður fyrr boða ótíðindi, mann-
dauða eða skaðaveður.
Hér eru nokkur dæmi um lýsingar manna á slíkum ljósfyrirbrigðum. F.ru þau
eftir þjóðsögum Sigfúsar Sigfússonar (ÍV. bindi, bls. 109—110).
Á árunum 1845—50, er Valtýr Valtýsson bjó á Seljamýri í Loðmundarfirði,
sást eldrauður vígahnöttur. Valt hann frá fjallinu Skælingi vestur fjallsbrúnina
á Ljómatindsröð og hvarf þar.
Sigurður, sonur Svarta-Halls á Sleðbrjót, var eitt bjart vetrarkvöld og blítt á
leið að heimili sínu. Honum sýndist þá glóandi hnöttur velta eftir jörðu frá
norðurfjöllum til austurfjalla og bresta þar. Varð af gnýr mikill og birta í
kring.
Fyrri hluta vetrar 1912 sást vígahnöttur af norðurbyggð Borgfirðinga evstra.
Hann kom úr suðurátt og fór lárétta stefnu yfir sveitina skammt yfir jörðu og
hvarf yfir hálsinn milli fjarðarins og Njarðvíkur og sást úr Njarðvík hverfa undir
Óssfjall.
Árið 1871 sást fleyglagaður eða aflangur eldhnöttur [vígabrandur] líða norður
með austanverðum Vatnajökli, bak við Snæfell, fram undan því og hverfa í
Kverkfjöllum.
Hefur nokkur lesandi VEÐURS séð urðarmána eða heyrt honum lýst?
Jón Eyþórsson.
29