Vikan - 17.08.1961, Blaðsíða 25

I:
yitzrsm
rnimjm
t
Mgs
* ■« _ - i
•V' .
Dr. Matthías Jónasson:
Leonardo da Vinci gæti verið
ímynd líísvizknnnar,
sem menu öðlast ekki fyrr en með
árunnm. Listin að lifa
er ekki alltaf léð gáfnmönnum;
lífsvizkan er framar
ölln fólgin í samræmi
skapgerðarinnar,
innra öryggi og eðlilegri ytri
takmörkun.
SAMRÆMD SKAPGERÐ.
Listin að lifa er ekki fyrst og fremst háð vitsmunum í almennum
skilningi. Sú list reyndist torlærð mörgum gáfumanni, svo að á honum
sannaðist átakanlega, að gæfa og gjörvuleiki eiga ekki ávallt samleið.
Lif annarra formast aftur á móti í feirulausa, listræna heild, þó að
gáfur séu annars ekki miklar.
í hverju er lífsvizkan þá fólgin?
Við svarið koma auðvitað margvisleg sjónarmið til greina samkvæmt
þeirri heimsskoðun, sem ræður á hverjum stað og tima. Jafnvel
persónuleg sjónarmið geta ráðið þvi. Þannig taldi t. d. Schopenhauer
lífsvizkuna fólgna í sjálfsnægð einstaklingsins. Því betur sem ein-
staklingurinn fullnægir sjálfum sér, þvi óháðari sem hann er öðrum,
þvi dýpri og sannari verður lífsvizka hans. Þess vegna skortir ung-
menni jafnan alla lífsvizku. Þau þola illa einveru, hvað þá heldur
einmanaleika, og sækjast stöð-
ugt eftir samvistum við aðra.
En hver sá einstaklingur, sem
er gæddur anda og göfugu
hjartalagi, ætti á efri árum að
vera orðinn sjálfum sér nóg-
ur. Lífsvizkan væri þvi fram-
ar öllu skart ellinnar, árang-
ur reynslu og sjálfslögunar.
Þetta var skoðun Schopen-
hauers. Hún er ekki rökheld,
þó að hún bendi að ýmsu
leyti i rétta átt. Það er auð-
vitað einher lcredda, að hin
sterka félagslineigð æskunnar
stafi eingöngu af hviklyndi. Og tilhneiging hins aldraða til einveru er
oft hrörnunarfyrirbæri. Eigi að síður öðlast sá einn sanna lífsvizku,
sem hefur þroskað með sér samræmda skapgerð, er að nokkru marki
sjálfum sér nógur og lifir sáttur við tilveruna. Vanréttisduldin, sem
vex af magnlausum hefndarhug þess manns, sem finnst samfélagið
hafa kúgað hann, og siðbótarástríðan, sem sveitist stöðúgt við að bæta
hinn spillta heim, þær loka braut lifsvizkunnar.
Lífsvizkan er framar öllu fólgin í samræmi skapgerðarinnar, í innra
öryggi og eðlilegri ytri takmörkun. Forn-Grikkir eru taldir hafa raun-
hæft þessa skapgerð betur en við þekkjum dæmi um með öðrum þjóð-
um. List þeirra er framar öllu túlkun þessarar lífáskoðunar og þeirrar
manngerðar, sem hyllir hana. Hún einkennist af samræmi og innri
ró, sem ýmist kemur fram sem stolt sigurvissa eð’a bljúg undirgefni
undir þjáningu og dauða. Þessi heilsteypta manngerð þarfnast engrar
grimu. Forn-Grikkinn er opinskár bæði 1 gleði og sorg. Hann blygðast
sín ekki fyrir að bugast undir þunga örlaganna. Jafnvel hetjunni sæmir
að gráta. Tárið fellir engan skugga á hreystiljómann.
Allsendis frábrugðin þessu er sú gerð lifsvizkunnar að bæla niður
og breiða yfir þá kvöl, sem bitur örlög valda. Glögg dæmi um hana
finnum við víða 1 íslendinga sögum, t. d. áhugi Atla á hinni nýju vopna-
gerð, þegar spjótið stendur i gegnum hann. „Þau tiðkast nú in breiðu
spjótin“. Með þau orð á vörum féll hann dauður. Annað dulargervi
sársaukans er ofsinn, sem í vonlausri heift læzt mundu sigrast á al-
heimsöflunum, t. d. heitingar Egils Skalla-Grímssonar og Bólu-Hjálmars
við guðina. Þannig reyna þeir að draga dularhjúp yfdr þá harma, sem
eru í þann veginn að buga þá.
Lífsvizka
VIKAN 25