Vikan - 04.01.1962, Síða 25

SáSkreppur 09 sálgreining
SIGMUND
FREUD
og sálgreining hans
LEITANDI LÆKNIR.
Atburðarás sögunnar er ekki alltaf jafn hröð, að minnsta kosti ekki á
ytra borði. Stundum þokast hún áfram, svo að varla sést muna. Svo
ryðst snöggur bylur inn í ládeyðuna, sviptir henni til, sogar hana með
sér — nauðuga-viljuga — og fyrr en hún hefir áttað sig, er hann horfinn.
En hún bíður aldrei framar sina fyrri ró.
Áratugirnir næstu við aldamótin síðustu eru á andlegu sviði lík um-
brotatið, og harðasti sviptibylurinn, sem geystist inn í daialæðu hinnar
deyjandi aldar var austurriski læknirinn Freud. Hann er fæddur 1856
og var því orðinn fullþroska og fullmenntaður löngu fyrir aidamót. En
hann var gæddur eldheitri rannsóknarþrá að skilja til hlítar ýmsa erfiða
geðsjúkdóma og finna lækningu við þeim. í því skyni dvaldi hann um
skeið í París hjá hinum fræga Charcot, sem hvatti hann eindregið í leit
hans að sálrænum orsökum móðursýki og fleiri geðsjúkdóma. í Frakk-
landi fullnumaði Freud sig í dáleiðslulækningum, sem þá voru mikil tízka,
en hvarf brátt frá þeim aftur, eftir að hann hafði setzt að i Vínarborg
að nýju.
Dáleiðsla í lækningaskyni við geðsjúkdómum hefir m. a. þau áhrif
að losa um sálræn höft og greiða úr geðflækju, sem bæling hvata eða til-
finninga kann að hafa valdið. í dásvefni minnist sjúklingurinn löngu
liðinna atburða, sem voru gersamlega þurrkaðir út úr vökuminni hans,
þó að þeir hefðu á sinum tima ofreynt sálarlíf hans og þannig valdið
hættulegri sálkreppu. Undir handleiðslu læknisins tókst dásvæfðum sjúkl-
ingi að lýsa löngu glerymdum atburðum, en eftir slikar „skriftir" kom
greinilegur bati i Ijós. En bæði reyndist hann oft skammvinnur og einnig
hafði dáleiðsluaðgerðin ýmsar óþægilegar aukaverkanir.
Freud þótti þvi nauðsynlegt að finna nýja leið, og hann þóttist erygja
hana. Úr því að dásvefninn opnaði lækninum leið að leyndustu afkimum
sálarinnar, að gleymdum atburðum jafnvel úr frumbernsku sjúklingsins,
sem við þetta leystist úr sálkreppu sinni, þá hlaut sú leið til varanlegri
lækningar að standa opin meðvitaðri hugsun og viti gæddum vilja sjúkl-
ingsins sjálfs.
HVATABÆLING OG DULVITUND.
Vökuvitundin nær ekki yfir allt vitundarsviðið. Fjöldi þeirra atvika,
sem orðið hafa hvað áhrifamest í lifi okkar, sökkva í djúp gleymskunnar,
ekki aðeins vegna takmarkaðrar minnisgáfu okkar, heldur er hverjum
einstaklingi í menningarsamfélagi það bláber nauðsyn að gleyma ýmsum
þeim atvikum, sem höfðu einna róttækust áhrif á sálræna þróun hans.
Gleymska okkar í þessu tilviki er því ekki óvirk, eins og hún er oftast,
J þegar við gleymum mannsnafni, bókarheiti eða símanúmeri. Við gerum
hið bannfærða vitundarinntak blátt áfram útlægt úr meðvitund okkar,
hrekjum það niður á hið ómeðvitaða svið, niður í undirvitund eða dul-
vitund okkar. Hér erum við komin að meginhugtökum í kenningu Freuds:
dulvitund og bælingu.
Siðmenning samfélagsins þvingar til slíkrar bælingar, bæði barnið ungt
og hinn fullvaxna mann. Ungbarnið greinir ekki á milli siða og ósiða,
heldur milli nautnar og óþæginda. Öll ásköpuð hegðun þess stefnir að þvi
að fullnægja nautnaþránni. Móðurbrjóstið, hægðirnar og kynfærin veita
þvi slika nautn. En móðirin venur það af brjósti, kennir því reglusemi
og hreinlæti gagnvart nauðþurftum líkamans og bannar þvi að leika
með kynfæri sín. í krafti samfélagssiðgæðisins fylgir hún þessu banni
eftir með harðri hendi og ógnar barninu jafnvel með hræðilegum afleið-
ingum, ef það láti ekki undan. Barninu er jafnvel bönnuð sú uppbót,
sem það fann sér í stað móðurbrjóstsins, að sjúga fingur. í einni
frægustu barnabók veraldar, Struwwelpeter, eru þumalfingurnir,
sem drengurinn sýgur, klipptir af honum.
Einnig hinn fullorðni verður að beygja sig undir ok siðvendn-
innar og neita hvötum sínum um frjálsa framrás. En til hans kemur
krafan ekki lengur að utan, heldur er hún orðin þáttur í persónuleika
hans sjálfs. En bældar hvatir liggja ekki óvirkar og áhrifalausar
i dýflissu dulvitundarinnar, eins og sekkur i geymslu. Þær búast
dulargervi og reyna að brjótast út. Gegn því snýst vökuvitundin af
öryggisástæðum, og þannig myndast sálræn streita, sem getur orðið
svo hörð, að hún leiði til taugaveiklunar og geðbilunar.
Þessi árekstur milli hins ástríðuþrungna þáttar manneðlisins,
frumsjálfsins, og siðvendnikröfu samfélagsins, er óhjákvæmilegur.
Þess vegna hafa allir menn tilhneigingu til taugaveiklunar, enda
þótt sjúkdómseinkennin séu oft óglögg. Þessi skilningur sjúkdómsins
bendir um leið á lækninguna. Ef sjúklingnum tekst að draga duldina
fram úr myrkvastofu dulvitundarinnar inn i ljósa vökuvitund, greið-
ist af sjálfu sér úr geðflækjunni, sjúklingurinn öðlast raunsærra
mat á sjálfum sér og afstöðu sinni til annarra manna og við það
nær hann heilbrigði sinni aftur. Þessi nýja lækningaaðferð, sál-
greiningin, þokar þá hinni áhættusömu dáleiðsluaðferð til hliðar.
VIÐBRÖGÐ VERALDAR.
Þetta er afareinföld mynd af kenningu Freuds að því er snertir
Framhald á bls. 42.
Dr. Matthías Jónasson
mun framvegis skrifa
hálfsmánaðarlega í Vikuna
og fjalla fyrstu greinar
hans um sálkreppu og
sálgreiningu
VIKAN 25