Vikan - 08.02.1962, Síða 15

sem aldrei gat þá, á skólaárum sín-
um, borgað meira en 25 eða 50 aura
í einu upp i reikning sinn. Kristján
Gestsson borgaði Gisla kaupið — og
valdi alltaf skærasta tveggja króna
peninginn handa honum af þvi að
hann reyndist duglegastur drengj-
anna. Það voru verðlaun hans. En
brátt komst Gisli að raun um að
sama var verðmætið, hvort sem
gljáði á peninginn eða ekki — og
fyrst hann innheimti meir en hinir
og honum bæri verðlaun, þá yrðu
þau að vera einhvers meira metin.
Hann gat ekki fengið hærra en hinir
— og skildi það ekki — og sagði upp.
Um likt leyti var hann farinn að
safna frímerkjum og fann það fljótt,
að það væri hægt að hafa peninga
upp úr þeim. Hann fór að verzla
með þau. Þegar hann sendi fyrstu
frímerki sín til útlanda, beið hann
lengi eftir peningasendingunni fyrir
þau, en hún kom ekki. Þetta var
ekki há upphæð, en há samt á þeirra
tíma mælikvarða. Hann tapaði þeim
krónum, en græddi tugi þúsunda ef
ekki meir, á tapinu, þvi að hann
lærði, lét óhappið sér að kenningu
verða. Siðan setti hann upp fri-
merkjaverzlun og rak hana í mörg
ár. Margir halda því fram enn í dag,
að Gísli sé slyngasti frímerkjakaup-
maður á íslandi, en á þvi hefur, sá
sem þetta ritar, ekki nokkurt vit.
Þegar tími var kominn, settist
Gísli í Verzlunarskólann, en hann
var óróagjarn og á vissan hátt upp-
reisnarmaður. Hann lét þegar mikið
að sér kveða meðal nemenda, gerði
uppsteit, heimtaði betri kennslu,
meiri kennslu, strangari stundvisi
— og eru þetta ólikar kröfur og þær
sem uppreisnargjarnir nemendur
gera nú í skólum. Gísli komst að
vísu gegnum prófin, en samnemandi
hans sagði eitt sinn, að hann hefði
verið látinn gjalda gagnrýni sinnar
á kennurum, þvi að, ef réttur hefði
mátt ráða, þá hefði hann átt að vera
langhæstur á prófunum. Nokkru
síðar, eða árið 1928, fór Gisli utan
og settist í verzlunarskóla i Dresden
i Þýzkalandi. Hann varð þá þegar
ákaflega hrifinn af þýzku þjóðlífi,
en framar öllu reglusemi Þjóðverja,
dugnaði þeirra, skyldurækni og
hlýðniafstöðu. Hann komst fljót-
lega í kynni við ýmsa þýzka áhrifa-
menn, menn sem aðallega ráku iðn-
fyrirtæki, verzlunar- og banka-
starfsemi. Og enn heldur hann þess-
um samböndum og nýtur bersýni-
lega trausts, eins og siðar verður
minnzt á.
Um þetta leyti var þýzka þjóðern-
isstefnan að ryðja sér til rúms.
Fremstir voru ungir menn og upp-
rennandi, dugmiklir menn, kröfu-
harðir og ágengir, menn, sem létu
sér ekkert fyrir brjósti brenna. Þetta
leit sæmilega út i augum útlendings-
ins og hreyfst hann af kenningun-
um. Þetta varð Gisla örlagarikt.
Hann kom eins og nýr maður heim
og hafði nú fengið mikinn áhuga
fyrir féiagsmálum. Hann tók við
verzlunarmannafélaginu Merkúr og
gerði það að voldugum félagsskap á
stuttum tíma, en það var félagsskap-
ur launþega úr verzlunarmannafé-
laginu og töluverð togstreyta milli
þess og gamla félagsins. En þetta
nægði Gísla ekki. Hann stofnaði
sendisveinadeild Merkúrs og gengu
nær alilr sendisveinar bæjarins i
það félag. Gísli var með drengjun-
um öllum stundum, efndi til
skemmtifunda með þeim, fór með þá
f ferðalög, meðal annars austur að
Geysi og Gullfossi, en þá voru þeir
80 saman og var mikið líf í félaginu.
En verkalýðshreyfingin gaf þessari
starfsemi hins unga og ákafa „ihalds-
þjóns" illt auga, og nokkrir ungir
stuðningsmenn hennar stofnuðu
Sendisveinafélag Reykjavikur og
hófu útgáfu á biaði, sem bar nafnið
„Blossi“ og allt varð að einum
blossa i deild Gisla, hiin splundrað-
ist og lagðist siðan niður ■— og siðan
einnig Sendisveinafélagið. Á sömu
lund fór og með annað félag, sem
Gísli stofnaði. Hann hafði lengi rætt
um það við kunningja sfna, að illa
væri farið með bifreiðastjóra i bæn-
um, en þá óku þeir nær allir bifreið-
um, sem þeir attu ekki sjálfir. Gisli
stofnaði þvi upphaflega Bifreiða-
stjórafélagið Hreyfil. En þegar
framámenn verkalýðshreyfingarinn-
ar sáu, að loksins hafði verið hægt
að binda bifreiðastjóra í félagsskap,
en það hafði alltaf revnst ófram-
kvæmanlegt, létu þeir til sin taka
—og tóku Hreyfil af Gísla. Hann
hafði verið brautryðjandi, en aðrir
tóku við. Tilgangur hans hefur ef
til vill verið annar en tilgangur
verkalýðshreyfingarinnar, en það
skiptir ekki máli.
Smátt og smátt óx Nasistaflokkn-
um í Þýzkalandi fiskur um hrygg
og enn var Gisli hrifinn af Þjóð-
verjum og flestu því sem þýzkt var.
I
Hann taldi að þörf væri fyrir sams-
konar flokk á íslandi, harðgerðan
og afgerandi íslenzkan þjóðernis-
sinnaflokk — og hann stofnaði
„Þjóðernishreyfingu íslendinga“ —
og samstundis varð allt vitlaust i
Reykjavík. Tvö blöð voru gefin út:
íslenzk endurreisn og Ákæran. Far-
ið var i kröfugöngur, stórfundir
voru haldnir inni í stærstu sam-
komuhúsunum og undir berum
himni, miklar æsingar, hrindingar,
pústrar og djöfulgangur. Helztu liðs-
oddar hreyfingarinanr voru klæddir
einkennisbúningum — og margir
kunnir menn studdu hreyfinguna.
Gísli hafði strax frá upphafi vald á
hreyfingunni.
Nokkrúm dögum eftir einn æsinga-
fundinn rædd Gísli við kunningja
sinn, sem var andstæðingur hans í
stjórnmálum og þá sagði hann og
var áhyggjufullur: „Mér hefur lik-
ast til skjátlast. Þó að Þjóðverjar
framleiði betri vörur en flestar aðr-
ar þjóðir, þá geta þeir vist ekki frafn-
leitt stjórnmálaskoðanir til útflutn-
ings. Þetta á ekki við íslendinga.
Ég er búinn að sjá það.“ — Og Gísli
hætti, en svikaranafnið buldi á hon-
um úr herbúðum fyrrverandi sam-
herja. Gísli hélt þó kynnum sínum
og vináttu við þýzka áhrifamenn í
iðnaði og verzlun, þó að tengslin
við stjórnmálamennina rofnuðu.
Árið 1922 hafði Elliheimilið
Grund verið stofnað, það var af van-
efnum gert og byrjunarerfiðleikarn-
ir miklir. Þau Ás-hjón höfðu átt
mestan þátt í stofnun þess, en notið
samstarfs við ýmsa ágæta menn. Sá,
sem falin hafði verið forstaða heim-
ilisins, lézt snögglega 1934 og var
Gisli þá spurður að þvi, hvort hann
vildi kynna sér starfið, hann gæti
þá hætt því ef honum líkaði það
ekki. Þá var Gísli 27 ára gamall.
Síðan er sagan kunn. Gísli hefur
verið forstjóri Elliheimilisins síðan
og rekið það af dugnaði og reglu-
semi, svo að fá dæmi eru á íslandi
og jafnvel þó að viða væri leitað.
Elliheimilið er sjálfseignarstofnun,
sem byggzt hefur upp smátt og smátt
sífellt stækkað og fært út kvíarnar.
Er nú svo komið, að Elliheimilið
er ein mesta bygging á fslandi. Þar
er og sjúkrahús, heilsugæzludeild,
sem hefur á að skipa úrvalslæknum
og sjúkrunarfólki. Eru þar nú 322
vistmenn karlar og konur og urmull
af starfsfólki. Þarna er allt fágað og
skínandi hreint, elcki aðeins inni i
vistheimilinu heldur og allt í kring-
um það. Fyrir utan húsið sést aldrei
neitt það sem er til óprýði, gras-
flatirnar eggsléttar og tárhreinar,
blómabeðin eins og þau eru í
skemmtigörðum erlendis og trjáreit-
Framhald á hls. 34.
VIKAN 15